کتاب اصول ایمنی وبهداشت کار در صنعت

عنوان کتاب: اصول ایمنی وبهداشت کار در صنعت

نویسنده: عادل علاف صالحی

 

کتاب اصول ایمنی و بهداشت کار در صنعت نوشته‌ی عادل علاف صالحی میباشد، به پیش‌بینی‌های لازم جهت حفظ ایمنی و بهداشت صنعتی در محیط کار می‌پردازد.

صنعتی شدن کشورها، باعث استفاده بیشتر از ابزار و ماشین‌آلات شده است. رعایت نکردن اصول ایمنی هنگام استفاده از ابزار، موجب افزایش حوادث حین کار می‌شود. حادثه ناشی از کار عبارت است از اتفاقی دور از انتظار که هنگام کار به وقوع می‌پیوندد و جریان عادی کار را مختل می‌سازد.

چکیده ای از کتاب:

 

لوازم حفاظت فرد

حفاظت از نیروی کار بدون استفاده از وسایل حفاظت فرد ممکن نیست. آنها وسایلی هستند که شخص با استفاده از آنها خود را در برابر خطرهای گوناگون تا حدی محافظت می نماید. لباس کار، کلاه سربند، انواع ماسک ها، انواع دستکش ها، انواع کفش ها و غیره در زمره این وسایل هستند.

• لباس کار و پیش بند باید برای انتخاب لباس مخاطرات نیروی کار ارزیابی و این لباس به گونه ای طراحی شود که ایمنی کافی در مقابل مخاطرات ایجاد نماید.
• کلاه کاسکت: برای حفاظت در مقابل سقوط اشیاء روی سر ساخته می شود و باید سبک، عایق و متناسب با شرایط کار باشد.
• عینک حفاظتی: برای کارهایی که مخاطرات برای چشم دارد نظیر جوشکاری، کار در کوره ها، حفاظت در مقابل پرتاب اشیاء، گردوغبار عندالاقتضاء بدون منفذ استفاده می شود. نوع آنها حسب کار متفاوت می باشند.
• حفاظ گوش ها: برای محیط های پر سروصدا
• کمربندهای ایمنی: به ویژه برای کار در ارتفاع و با احتمال سقوط با امکانات کافی برای حفاظت کل بدن.
• دستکش ها: با امکان حرکت مناسب انگشتان متناسب با شرایط کار.
• کفش ها و چکمه ها: متناسب با شرایط کار برای حفاظت از ضربه یا رطوبت یا بعنوان عایق الکتریکی یا حرارتی یا برودتی.
• ماسکهای حفاظتی تنفسی: متناسب با شرایط با فیلترهای مناسب قابل تعویض یا احیاناً کپسول های هوا.

اصولا وسایل حفاظت فرد، شخصی بوده باید به موقع ضدغفونی، نظافت و از نظر کار کرد مرتباً بازبینی شوند؛ و دقیقا ً متناسب با شرایط کار استفاده شوند. یک وسیله حفاظت فردی که برای ایمنی در مقابل حادثه ای خاص طراحی شده ممکن است در حادثه ای دیگر و محیط کاری متفاوت کارآیی نداشته باشد. گاهی استفاده از وسایل حفاظت فردی از کارآیی و توانایی نیروی کار و سرعت در کوتاه مدت می کاهد؛ و بدین لحاظ با وجود اطلاع از مخاطرات عدم استفاده از این وسایل کارگران به سختی از آنها استفاده می کنند. آموزش های مداوم، آگاهی های مرتب اقدامات تشویقی و تنبیهی برای استفاده مرتب از این وسایل گاهی ضرورت می یابد.

تاکید می شود که کنترل عوامل زیان آور در محیط کار ابتدائاً با روش های مهندسی و مدیریتی صورت می گیرد و سپس بعنوان مکمل از این وسایل استفاده می شود. برای استفاده از وسایل حفاظتی خطرات بالقوه محیط کار ضرورت دارد. مثلاً شناخت اشیائی که از بالا سقوط می کنند، مایعات شیمیایی مضر، منابع نور، گرما، صوت، گردوغبار و… و پس از اعمال روش های مدیریتی و مهندسی، استفاده از وسایل حفاظتی در دستور کار قرار می گیرد. این وسایل بشرح زیر هستند:

• حفاظت از چشم

مخاطراتی که چشم را تهدید می کنند بشرح ذیل است:

• گرد و غبار و براده فلزات، چوب و غیره.
• مواد مذاب
• اسیدها و سایر مواد شیمیایی
• مواد بیولوژیک و عفونی
• نور شدید و انواع امواج الکترومغناطیسی مضر

عموماً برای حفاظت از چشم از عینک های حفاظتی استفاده می شود اما روشن است که تنوع این خطرات تنوع عینک های مورد استفاده را بدنبال دارد. گاگل های ایمنی، حفاظ های جوشکاری، گاگل های ایمنی لیزری و انواع حفاظ های صورت از وسایل مورد استفاده برای حفاظت از چشم می باشند.

• وسایل حفاظت از سر

در قبال احتمال برخورد سر با تجهیزات و لوله ها، سقوط اشیاء از بالا و کار در مجاورت هادی های جریان برق استفاده از کلاه لازم است. کلاه ایمنی یک لایه خارجی و یک لایه داخلی معلق ساز دارند فاصله این دو باعث میرایی ضربات وارده می باشدو کلاه های در سه کلاس A و B و C بترتیب در ساختمان سازی معدن و کارگاه های مشابه، حفاظت در قبال جریان برق و کارهای سبک نظیر آتش سوزی و … استفاده می شود.

• وسایل حفاظتی از سیستم شنوایی

افراد ممکن است اصوات مضره گوناگونی را در محیط کار تحمل نمایند و بدین لحاظ حسب نوع کار و مدت زمان مواجهه با این اصوات، از وسایل حفاظتی فردی مختلفی ضرورت دارد که استفاده شود. پلاک های گوش و گوشی های روگوشی برای این کار استفاده می گردند. گوشی ها براساس قدرت کاهندگی در فرکانس های مختلف مشخص می شوند.

• وسایل حفاظت تنفسی

هنگامی که آلاینده های موجود در هوای محیط کار از حد مجاز افزون شود از رسپیراتورها برای حفاظت استفاده می شود. آنها یک وسیله حفاظتی می باشند که بینی و دهان یا تمام صورت و سرِ کارگر را می پوشاند تا آلاینده های موجود در هوا وارد سیستم تنفسی نشود و هوای کافی در اختیار قرار گیرد. بطور کلی چهار روش برای کنترل تنفسی وجود دارد که شامل جایگزینی، کنترل های فنی مهندسی، کنترل های مدیریتی و استفاده از حفاظت فردی می باشد.

مخاطرات تنفسی شامل موارد زیر است

1. آلاینده های ذره ای (Particulate Contaminants): (گردوغبار، فیبرها، م؟ ها، دمدمه ها و آلاینده های بیولوژیکی)
2. آلاینده های گاز و بخار
3. کمبود اکسیژن

دمدمه ها (ذرات بسیار ریز جامد): دمدمه ها زمانی تولید می شوند که مواد جامد مانند فلزات و یا پلاستیک گرم شده و به بخار تبدیل می شوند. دمدمه ها در فرایندهای نظیر جوشکاری، ذوب و لحیم کاری تولید می شوند؛ و استنشاق آن ها به بیماری های تنفسی و ریوی و حتی مرگ منجر می شود.

آلاینده های بیولوژیک: شامل باکتری ها (مانند باکتری سل) ویروس ها، قارچ ها می باشند و در صورت استنشاق مشکلات تنفسی ایجاد می شود. رسپیراتورهای با فیلترهای مناسب برای حفاظت توصیه می شود. پاره ای از آلودگی ها ممکن است در اثر استنشاق ویروس موجود در مدفون و ادرار حیوانات موذی بوجود آید.

آلاینده های گاز و بخار: گازهای مانند مونواکسید کربن و کلرین در محیط های صنعتی تولید می شوند. تیزهای رنگ، استن، تربانتین، نفتالین نیز از جمله بخارات قابل توجه می باشند. تحریک چشم، بینی، گلو، ریه ها، پوست و گاهی موارد ورود به خون و سیستم اعصاب و آسیب به ارگان های داخلی گاهی فوری و گاهی بعد از مدت طولانی بعد از تماس رخ می دهد. غظلت این مواد نیز در آثار شو موثر است و برای جلوگیری از این آثار اسپیراتورها با فیلترهای مناسب بعنوان وسیله حفاظت فرد توصیه می شود.

غبارات و فیبرها: در فرایندهای مانند سند پلاست، برش کاری، کنده کاری، سنگ زنی و مته کاری ذرات ریزی بوجود می آیند که از مجاری تنفسی وارد ریه می شوند و بیماری های خطرناکی را باعث می گردند مثلاً ذرات سیلیس و الیاف آزبست می تواند باعث ایجاد سرطان شوند.

میست ها: قطرات ریز مایعات که در عملیات روغن کاری به وجود می آیند یا در فرایند اسپری رنگ تولید می شوند مخاطرات بسیاری ایجاد می نمایند. میست های اسیدی طی فرایند آبکاری و در نتیجه دمیدن هوا به داخل مایع ایجاد می شود. میست ها باعث تحریک سطحی در پوست، چشم ها، ریه ها و مجاری تنفسی می شوند. حتی بعضی حشره کش ها موادی تولید می کنند که وارد جریان خون می شود و بر روی سیستم عصبی اثر نامطلوب می گذارند.

• وسایل حفاظتی پا

خطرات عمده برای پا در محیط های صنعتی شامل موارد زیر است که حسب مورد از کفش های مناسب با استانداردهای خاص استفاده شود.

1. افتادن اشیاء سنگین روی پا
2. حفاظت در مقابل سطوح داغ
3. حفاظت در مقابل سطوح لغزنده
4. مخاطرات ناشی از عبور جریان برق یا عدم انتقال الکترسیته ساکن
5. مخاطرات کار با مواد شیمیایی

• وسایل حفاظتی دست ها

خطراتی که در محیط کار دست افراد را تهدید می کند بشرح زیر است: خطر سوختگی، خطر خراشیدگی، خطر سوراخ شدن دست، خطر شکستگی، خطر قطع عنصر، خطر تماس شیمیایی. برای حفاظت از دست ها، دستکش های گوناگون وجود دارد که عندالاقتضا مورد استفاده قرار می گیرد.

• وسایل حفاظتی تمام بدن

حفاظت از بدن در مقابل مخاطرات زیر صورت می گیرد.

1. گرمای شدید
2. پاشیده شدن فلزات و مایعات داغ
3. برخورد با ماشین آلات و تجهیزات
4. بریدگی
5. مواد شیمیایی
6. تماس با مواد عفونی مثل خون
7. تشعشعات

برای مقابله با خطرات یاد شده از جمله جلیقه های ایمنی، ژاکت های اینی، لباس های بلند و لباس های سرتاسری استفاده می شود. این لباس ها از نوع کاغذ، پنبه و پشم تصفیه شده، چرمی، لاستیکی یا پلاستیک ممکن است باشد.

ایمنی مواد خطرناک

مواد خطرناک در محیط کار ممکن است باعث ایجاد حوادث گوناگون شوند. قبل از هر چیز نگهداری فهرست این مواد شامل ذکر ویژگی های شیمیایی و فیزیکی آنها است. معمولاً در اع؟ کارخانه سازنده عناوینی نظیر خطرناک، آتش گیری، قابل انفجار، زیان آور و نظایر آن ذکر می شود. عموماً لازم است که خطر این مواد طبقه بندی شود. بر چسب گذاری این مواد بر اساس استانداردهای رایج از اهمیت خاصی برخوردار است.

عناوینی نظیر خطر بهداشتی، خطر آتش گیری، خطر «واکنش پذیری» و نظایر آن در ادبیات مربوط به حفاظت تعاریف دقیق و روشنی دارد. از تماس و ورود مواد شیمیایی به بدن از طریق گوارش، تماس با پوست، اشتنشاق و نظایر آن آسیب هایی رخ می دهد که تماماً باید مستندسازی شود.

همه موارد مربوط به مواد خطرناک (مثلاً مواد شیمیایی) باید تحت نظامی خاص مورد نظارت مستمر قرار گیرد. سفارش و خرید مواد، استفاده از آنها، ذخیره آنها، ریخت و پاش و نشست آنها، فرایندهای که در مورد این مواد در تولید صورت می گیرد و رفع آنها همه باید براساس یک نظام نامه مشخص صورت پذیرد. ویژگی های نظیر واکنش پذیری، پایداری، ناسازگاری و نظایر آن باید مطابق نظامی مشترک مورد بررسی قرار گیرد. این خصوصیات در مورد چگونگی نگهداری این مواد در انبارها، توجه به مقرراتی را باعث می شود که بعنوان سیستم انبارداری ایمن، مشهور می باشد.

 

بهسـازی

محیـط کـار 

بهسازی محیط کار

منظور از بهسازی محیط کار مراعات اصول بهداشتی برای جلوگیری از مخاطرات و عوامل بیماری زای است که سلامت کارکنان، مشتریان و مراجعان محیط کار را به خطر می اندازد. در این بخش به حوزه های عمومی و مشترک محیط های کار پرداخته می شود.

مهمترین مسائل عمومی بهسازی محیط کار بشرح زیر است:

• تأمین آب آشامیدنی و غذای سالم مناسب.

تأمین آب آشامیدنی بهداشتی و غذای سالم و کافی و تخصیص فرصت و مکان مناسب برای صرف غذا اهمیت بسیاری دارد. بهداشت تهیه و توزیع غذا در کارگاه توجه زیادی را می طلبد و در صنایع نسباً بزرگ حضور کارشناسان بهداشت و تغذیه ضرورت دارد.

• جمع آوری و رفع صحیح زباله و مواد زاید و فاضلاب های انسانی.

در هر صنعتی با هر راندمانی، مقداری مواد زاید در فرایند تولید به وجود می آید و باید دفع آنها بگونه ای باشد که برای شاغلین در صنعت و محیط حداقل آلودگی و مخاطرات را ایجاد نماید. علاوه بر آن فاضلاب های تولیدی هر صنعت ممکن است مشکلاتی را برای محیط ایجاد نماید. این مشکلات بشرح زیر است:

1-2- کاهش اکسیژن محلول در آب: ورود مواد آلی قابل فساد (انسانی یا صنعتی) به منابع آب منطقه باعث جذب سریع اکسیژن محلول در آب در فرایند تجزیه این مواد می شود تا حدی که گاه آب فاقد اکسیژن می شود. این امر برای آبزیان بسیار نامطلوب و تعفن ناشی از اتلاف آنها از عوارض انست. صنایع غذایی، نساجی، دباغی، شکر از جمله صنایعی هستند که چنین خسرانی را ایجاد می نماید.

2-2- ته نشینی مواد جامد: مواد و ذرات ریز و درشت جامد معلق در فاضلاب صنایع در منابع آب محیط رسوب می کنند و آثار زیانبار ایجاد می نمایند. فاضلاب معادن، ذوب فلزات، فولاد سازیف کاغذ سازی، کاغذ و مقواسازی و بعضی از صنایع شیمیایی از این جمله اند.

3-2- انواع سموم: مواد شیمیایی گوناگونی در صنعت مورد استفاده قرار می گیرد یا تولید می شوند که برخی از آنها وارد فاضلاب صنعتی می گردد. بسیاری از این مواد سمی هستند از جمله ترکیبات سیانور، ارسنیک، سایر فلزات و صنایع پتروشیمی، انواع آفت کش های کشاورزی و غیره.

4-2-طعم و بوی نامطبوع: گاه مواد زایدی که به منابع آب منطقه راه می یابند استفاده آب برای پرورش ماهی و سایر موجودات دریایی و آبی، مصارف خوراکی و تفریحات آبی را دچار مشکل می کنند و باعث بو یا طعم نامطلوب موجودات دریایی می شوند. این صنایع گاهی گازهای نامطبوعی را در منطقه تولید می کنند که اکوسیستم را متأثر می سازند. صنایع کاغذ سازی، نساجی، الیاف مصنوعی استخراج و تصفیه نفت، پتروشیمی، دباغی و صنایع مربوط به مواد شیمیایی معدنی در زمره این صنایع می باشند.

5-2-آلودگی های نفتی و روغنی: صنایع مربوط به استخراج، انتقال و تصفیه نفت از جمله آلوده کننده ترین صنایع می باشند و ضایعات بسیاری برای ماهی ها، پرندگان، سایر موجودات آبزی، منابع آب ایجاد می کنند. لنگرگاه کشتی ها از جمله آلوده ترین منابع دریایی می باشند که خروج نفت و روغن و سایر ضایعات از جمله علل آنست.

• مبارزه با حشرات و جوندگان

حشرات گوناگون در صنایع بویژه صنایع غذایی ناقل ارگانیسم های بیماری بیماری زا می باشند و بیماری های عفونی را به ویژه توسعه می دهند. بهسازی محیط، مبارزه با پناهگاه های آنان و استفاده از سموم مؤثر بصورت دوره ای ضرورت بسیار دارد. جوندگان بویژه موش موجب بیماری هایی نظیر طاعون و تیفوس موشی می باشند و آثار زیانبار اقتصادی و بهداشتی دارد. زادو ولد زیاد آن باعث می شود که تنها سموم برای مقابله با آن کافی نباشد و تدابیر ساختمانی خاصی در ساختمان کارخانه و انبارها ضرورت دارد. (pat proofing)

• نظافت عمومی، سرویس های بهداشتی و استراحت

در محیط های جمعی که ممکن است توجه نیروی کار به بهداشت نیز کم باشد پیش بینی های خاصی برای جلوگیری از عفونت ها ضرورت دارد. تعداد کافی سرویس های بهداشتی، در دسترس بودن آنها، تعداد کافی حمام دوش (در صنایعی که بدان نیاز دارند)، رخت کن مناسب اتاق استراحت زنان و آگاهی های عمومی برای رعایت بهداشت ضرورت دارد. نظافت محیط نیز تنها به مفهوم تمیز بودن نیست. علاوه بر دفع زباله و مواد زائد، رنگ آمیزی های دوره ای، تأمین ماشین آلات مدرن برای شستشوی مرتبط، پیش بینی های ساختمانی کافی برای ایمنی رفت و آمد و کارِ کارگران و نظایر آن جزء الزامات محیط کار می باشد.

• مرکز بهداشت کار

برابر ماده 47 قانون کار، وجود مراکز بهداشت کاردر کارگاه ها و کارخانه ها ضرورت دارد و کارشناسان و پزشک متخصص حسب موقعیت کارگاه باید سرویس های لازم را ارائه دهند. بدین لحاظ سلامت و بهداشت جسمی و روانی کارگران در محیط های کار باید مورد توجه و بازبینی های دوره ای و مقطعی قرار گیرد.

 

آمـوزش ایمنـی

آموزش ایمنی

مقصود از آموزش برنامه ای است که طی آن افراد می توانند با توجه به گرایش ها و علایق خود آگاهی ها و مهارت های لازم را برای ایفای نقشی معین و مؤثر بدست آورند و به کمک آن قدرت تجزیه و تحلیل و شناخت افراد افزایش یابد. آموزش های ایمنی آگاهی لازم را به کارکنان می دهد و میزان حوادث را کاهش می دهد. بسیاری از حوادث ناشی از عدم آگاهی یا توجه کافی نیروی کار به وقوع می پیوندد.

هدف های آموزش ایمنی باید آشنا ساختن افراد با انواع کار و ارائه دانش و مهارت لازم برای انجام کار ایمن و بدون حادثه باشد بنابر این آموزش باید در بر گیرنده سه موضوع زیر باشد:

• بالا بردن آگاهی های افراد در زمینه اهمیت ایمنی و بهداشت در صنعت
• ارتقاء سطح آگاهی در زمینه جلوگیری از حوادث و اتقاء شناخت افراد از راههای علمی و علمی جلوگیری از حواث
• افزایش مهارت افراد در بکارگیری سیستم های ایمنی و ابزار آلات ایمنی آموزش ایمنی

از آنجا که با وجود آگاهی، غفلت افراد زمینه ساز بسیاری از حوادث است تکرار دوره ای آموزش های ایمنی بمنظور جلب توجه مجدد افراد ضرورت دارد. همچنین آموزش ها باید متناسب با حرفه افراد و نیاز آنان تهیه شود و آنان را با مخاطرات مجتمل آشنا نماید. انجام صحیح کار در برنامه های آموزشی باید تشریح گردد. عناصر مؤثر یک برنامه آموزشی بشرح زیر است:

• تجزیه و تحلیل کار بویژه در مورد مشاغل پیچیده
• تهیه و تدارک برنامه های آموزشی شامل نظارت دقیق بر آموزش و نتایج آن
• اجرا و نظارت و بررسی دوره های آموزشی

 آموزش ایمنی با ابزار های زیر صورت می گیرد:

نمایش فیلم، پوستر، عکس، سخنرانی ها، نشریات حفاظتی، اعلامیه های حفاظتی، رنگ و برچسب های حفاظتی و فیلم های خفاظتی. اصولاً باید از شیوه های تبلیغاتی مؤثر و جذاب برای جلب توجه افراد استفاده نمود و بدین ترتیب کنجکاوی، علاقه، تحریک احساسات و حسب ذات آنان را برانگیخت و بنحو مؤثری توسعه داد. پاره ای از اطلاعیه ها و اعلامیه های محیط های صنعتی استاندارد جهانی است و می توان از همان ها استفاده نمود.

گروه های خاص در صنعت

علاوه بر آنکه باید برای کار در شرایط خاص معاینات و ملاحظات خاص ایمنی صورت پذیرد برای دسته های جوانان، زنان، سالمندان و مدیران باید توجهات خاصی صورت پذیرد.

• جوانان

نیروی کار جوان هم به دلایل فیزیولوژیک و هم به علل روحی مراقبت و سرپرستی ویژه ای را انتظار دارند. صفاتی چون بی قراری، زودرنجی، توقع بی جا، کمیِ تجربه، عدم آشنایی با محیط کار، غرور جوانی در کنار ویژگی های خاص جسمی این گروه سنی باید مورد توجه قرار گیرند. بنا بر این:

• از انجام کارهای طاقت فرسا، شب کاری و کارهایی که در معرض مسمومیت های شغلی قرار می گیرند خودداری شود. در بسیاری از کشورها مشاغلی مانند کار با سرب و مواد رادیواکتیو برای جوانان کمتر از 18 سال ممنوع است.
• استاد کاران و کارشناسان با تجربه و دلسوز به آموزش روش صحیح انجام کار به جوانان بپردازند و مشکلات روحی خاص آنان را مورد توجه قرار دهند.
• انجام معاینات منظم جهت تشخیص بیماریهای احتمالی اهمیت بسیار دارد.
• زنان

زنان دو تفاوت با مردان دارند. از نظر وضعیت فیزیولوژیک و از نظر مسئولیت های اجتماعی دیگر. زنان عموماً:

• جثه ای کوچکتر و ضعیف از مردان دارند.
• برای انجام کار مشابه اکسیژن بیشتری مصرف می کنند.
• تحلیل بیشتری در مقابل یکنواختی کار دارند
• مهارت بیشتری در کار های ظریف دارند.

وضعیت خاص فیزیولوژیک زنان از جمله بیماری های دوره ای، بارداری، مسئولیت های نگهداری کودک شیرخوار بی نظمی های اجتناب ناپذیر از نظر حضور و غیاب و تأخیر دارد. در پاره ای از اوقات زنان استعداد بیشتری برای ابتلاء به برخی از بیماری های مسمومیت ها دارند مثلاً میزان جذب و ذخیره سرب در دوران بارداری بیش از سایر مواقع است و بدین لحاظ حضور آنان در این دوره در پاره ای از مشاغل ممنوع است. اضافه بر آن به دلیل فیزیولوژیک، زنان بیش از مردان نیازمند معاینات و راهنمایی های پزشکی هستند.

از نظر حضور و غیاب، مردان و زنان مجرد و آنان بر زنان متأهل وضعیت بهتری دارند و این گویای مسئولیت های خانوادگی زنان می باشند. از نظر روحی نیز تفاوت هایی بین زنان و مردان وجود دارد زنان به شرایط مناسب محیط کار و رفتار اطرافیان بیشتر اهمیت می دهند در حالیکه مردان به آتیه شغل و امکان ترقی بیشتر توجه دارند. تحمل زنان در مقابل خشونت و بد رفتاری سرپرستار کمتر است و ملاطفت بیشتری را انتظار دارند.

• سالمندان

از عوارض سن بالا، موارد زیر می باشد:

• کم شدن توانایی عضلانی، کندی در حرکات و عکس العمل
• کاهش قدرت بینایی، شنوایی و حافظه نزدیک و کندی در فراگیری وظایف پیچیده و جدید
• گریز از مسئولیت پذیری مستقیم
• حضور مرتب و با غیبت کمتر و البته بیماری بیشتر

اصولاً باید سالمندان را از کارهای با سرعت و دقت بالا و کارهای سنگین بازداشت و معاینات دوره ای مرتب تری به ویژه از نظر قلب و عروق و تنفس و سیستم اعصاب، پیش بینی نمود و استراحت کافی در بین انجام کار برای آنان در نظر گرفت.

• مدیران

مدیران و کارد رهبری سازمان اداری اهمیت ویژه ای می باشند و ملاحظلات خاص در مورد سلامتی آنان پیش بینی شود و از نظر جسمی، بیماری های قلبی، عروقی، دیابت، فشار خون، چاقی ناشی از حرکت کم در بین آنان شایع است. از نظر روحی نیز سکته قلبی ناشی از فشارهای روحی کار و بازار رقابت اقتصادی و هیجانات مربوط به آن بسیار شایع می باشد. معاینات برنامه ریزی شده در مورد مدیران، ضرورت دارد.

سیستم های ایمنی

یک سیستم یک روش ایمن برای انجام کار شامل تعریف نقش هر یک از عوامل می باشد. در این سیستم ریسک هایی که همه عوامل درگیر را تهدید می کند محاسبه و تعیین شده و پیش بینی لازم در هر مورد صورت پذیرفته است. در یک سیستم ایمنی هدف حذف یا کاهش تمام مخاطرات بالقوه می باشد. قاعدتاً هر حادثه بر اثر عوامل مختلف و گاه متعدد بوجود می آید (نقص دستگاه ها، مواد اولیه، بی نظمی، عدم نظارت، فقدان آموزش، عوامل فرهنگی،…) در یک سیستم ایمنی کنترل حوادث براساس توجه یکپارچه به همه عوامل صورت می گیرد.

ویژگی یک سیستم ایمنی:

1. کار را بصورت مجموعه ای کلی ببیند
2. تجزیه و تحلیل همه عوامل بالقوه را از منظر فیزیکی، شیمیایی، بهداشتی، روانی و … در دستور کاردارد.
3. همه اقدامات کنترلی طراحی روش انجام کار، آموزش، نظارت، بازنگری و … را بکار می گیرد.

در برنامه ریزی بمنظور تشخیص و کنترل عوامل بالقوه خطرناک می بایستی موارد زیر را مورد توجه قرار دارد.

1. ترتیب انجام عملیات
2. تجهیزات، دستگاه ها و ابزار مورد استفاده
3. مواد اولیه و بویژه مواد شیمیایی که استفاده می شود یا تماس با آنها حاصل می شود.
4. پرسنل و نیروی کار از نظر توانایی، مهارت و تجزیه کاری
5. خطرات بالقوه بهداشتی، زیست محیطی و … که پرسنل و سایرین را تهدید می کند.
6. اقدامات احتیاطی که باعث کاهش یا حذف خطرات می شوند.
7. نظام کنترلی برای بازبینی، اصلاح و ارتقاء اقدامات حفاظتی.

فصـل 12

تجزیـه و تحلیـل ریسـک

تجزیه و تحلیل ریسک

یک سیستم ایمنی باید تجزیه و تحلیل کامل عملیات را شامل شود. در صورتیکه مخاطرت انجام عملیات زیاد باشد باید از روش های رسمی آنالیز خطر نظیر Hazop studies (Hazard and operability) یا Fault) FTP Tree Analysis استفاده نمود و در هنگام مخاطرات کم از روش JSA (Job Safety Analysis) ستفاده می شود. در این روش های آنالیز شناسایی مراحل کلیدی شغل یا عملیات، تجریه و تحلیل خطراتی که در هر مرحله وجود دارد و اقدامات احتیاطی و کنترلی مورد توجه می باشد تا به ترسیم دستور العمل انجام ایمن کار منجر شود.

 

تعریف ریسک

ریسک عبارت است از احتمال وقوع یک حادثه با آثار منفی در مقایسه با اهداف ریسک بر حسب احتمال وقوع و آثار آن اندازه گیری می شود.

شدت ˟ احتمال = مقدار ریسک

 

تعریف مدیریت ریسک

یک مدیریت فرایند است که هدف آن کاهش امکان آثار زیان آور یک فعالیت از طریق اقدام آگاهانه برای پیش بینی حوادث ناخواسته و برنامه ریزی برای اجتناب از آنها می باشد.

اجزاء اصلی فرایند مدیریت ریسک بشرح زیر است:

• فراهم نمودن زمینه Context
• تعیین ریسک ها
• تحلیل ریسک ها
• ارزیابی ریسک ها
• مقدار ریسک ها
• نمایش و مرور
• ارتباط و مشاوره

ارزیابی ریسک کمی سعی می کند با تعیین احتمال وقوع یک حادثه و خسارات ناشی از آن امکان مقایسه آنرا فراهم می سازد. ارزیابی ریسک کیفی نتایج ارزیابی را با الفاظ نظیر کم و غیره بیان می کند.

مدیریت ریسک در شش مرحله انجام می گیرد:

• شناسایی عوامل بالقوه خطرناک
• تعیین کسانی یا امکاناتی که خسارت می بینند
• ارزشیابی سطح ریسک (اولویت بندی ریسک)
• اقدامات کنترل ریسک
• ثبت نتایج ریسک
• بازنگری فرایند ارزیابی

برای ارزیابی به متخصصین ذیربط می باشد. در ارزشیابی سطح ریسک احتمال رخ داد حادثه و شدت براساس جداول زیر بدست می آید و ریسک بین 6 تا 9 زیاد، بین 3 تا 4 متوسط و بین 1 تا 2 ریسک کم تلقی می شود.

سلسله مراتب کنترل ریسک بشرح زیر است:

• حذف Elimination
• جایگزینی Subsituation
• کنترل های مهندسی (جداسازی، عایق سازی، تهویه و …)Engineering control
• کاهش زمان تماس Reduce time exposure
• نظم و انضباط کارگاهی Goool hous keeping
• سیستم ایمنی کار Safe system of work
• آموزش و اطلاع رسانی Training and information
• وسایل حفاظت Personal protective equipment
• تسهیلات بهداشتی welfare
• پایش و نظارت Monitoring and Supervision

اولویت بندی در کنترل ریسک

همیشه نمی توان کنترل ریسک را بترتیب اولویت سطح ریسک (زیاد، متوسط، کم) انجام داد. ممکن است در شرایطی کنترل هم زمان چند سطح ریسک ممکن باشد و گاهی سطوح ریسک پایین تر را می توان به راحتی کنترل نمد اما سطوح ریسک بالاتر بدلیل ضرورت تامین تجهیزات بیشتر یا اتخاذ روش های پیچیده تر، دیرتر قابل کنترل می باشد. عموما پیش بینی نظم و انضباط کارگاهی راحت تر از پیش بینی پاره ای از اصلاحات ساختمان کلی می باشد.

ثبت نتایج حاصل از ارزیابی ریسک

این اقدام باید جزئیات مخاطت، گروه های در معرض خطر و اقدامات کنترلی و نتایج آنها باشد.

پایش و بازنگری

اقدامات مربوط به کنترل ریسک باید بطور دوره ای بازبینی شود. ممکن است ماشین آلات تجهیزات، مواد اولیه و روش های کار تغییر کند و کنترل های قبلی دیگر، موثر و کارا نباشد و علاوه بر آن ممکن است مخاطرات جدیدی کشف شود یا استانداردهای تازه ای تدوین گردد. در حالت اخیر گاه لازم است علاوه بر کنترل های دوره ای به محض اطلاع از ضوابط جدید بازبینی صورت پذیرد.

علائم و هشدارهای ایمنی

علائم ایمنی نه تنها برای حفاظت از پرسنل می باشد بلکه برای سایر کسانی که بدلیلی در محیط کار حضور دارد قابل استفاده می باشد و به منظور افزایش سطح ایمنی و محیط های صنعتی استفاده می شود و بترتیب زیر تقسیم بندی می گردد:

• علائم ممنوعیت
• علائم اجبار و الزام
• علائم هشدار
• علائم مربوط به فرار اضطراری و کمک های اولیه
• علائم حفاظت در برابر حریق

این علائم بین المللی بوده و البته بعنوان جایگزین کنترل های مهندسی و سیستم های ایمنی بکار برده نمی شود و فقط نقش مکمل را دارندو ارزیابی خطر برای نصب این تابلوها توسط مهندسین HSE انجام می گیرد. این علائم برای اعلام مسیرهای خروج اضطراری، دسترسی به جعبه های تجهیزات مبارزه با حریق و کمک های اولیه، نقاط تجمع افراد در شرایط اضطراری، اعلام خطرات بالقوه آتش سوزی، الکترسیته، حفره ها، محیط های پر سروصدا، الزام به استفاده از تجهیزات خاص حفاظت فردی، ممنوع بودن کشیدن سیگار یا تولید جرقه، منع پارک خودرو، وجود سیستم اطفاء و اعلام حریق آلودگی های بیولوژیک و بهداشتی و نظایر آنها استفاده می شود. اگر چه مجدداً لازم است تاکید شود که وجود علائم؟ کنترل های دیگر نظیر موانع در لبه پرتگاه ها، حفاظت در قبال محیط های با مخاطرات خاص و غیره نمی باشد.

ویژگی های تابلوها ایمنی بشرح زیر است:

• تابلوهای منع و ممنوعیت: بشکل دایره قرمز و خطی مورد که به شکلی که حکایت از انجام علمی می کند کشیده شده است.
• تابلوهای هشدار: این تابلوها به شکل مثلث بوده و با رنگ زمینه ای زرد که علامت یا متن هشدار در مرکز مثلث وارد می شود.
• تابلو اجبار و الزام: به شکل دایره ای با رنگ زمینه ای آبی و علامت یا متن در مرکز آن به رنگ سفید نشان داده شده است.
• تابلوی مربوط به فرار اضطراری و کمک های اولیه: به شکل مربعی یا مستطیل بوده و رنگ زمینه ای بند می باشد و متن یا علامت به رنگ سفید در مرکز می باشد.
• حفاظت در برابر حریق: به شکل مربعی یا مستطیلی بوده و رنگ زمینه ای قرمز می باشد و متن یا علامت در مرکز و به رنگ سفید می باشد.

 

عوامـل شیمیایـی

 زیـان­ آور

عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار

با رشد تکنولوژی و بر هم زدن تعادل طبیعی محیط زیست انسان، ادامه حیات بشر با مخاطرات بسیاری مواجه شده است. تولید و کاربرد دَه ها هزار نوع ماده شیمیایی بصورت محصولات واسطه ای و نهایی موجب آلودگی محیط های کاری شده و سلامتی شاغلین در صنایع را تهدید می کند. این مواد به صورت گاز، مایع و یا حتی جامد ممکن است طبیعی یا مصنوعی و آلی یا معدنی باشند.

 

برای طبقه بندی بیماری های ناشی از عوامل شیمیایی تقسیم بندی زیر را می توان انجام داد:

• بیماری ها و مسمومیت های ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه تنفسی (جذب گردو غبار و گاز)
• بیماری ها و مسمومیت های ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه گوارش مانند جذب ارسنیک، فسفر و سیانورها
• بیماری ها و مسمومیت های ناشی از جذب مواد از طریق پوست مانند جذب تترااتیلن، سرب و آنیلین و فنول

گردوغبار:

اعمال مکانیکی مانند خرد کردن، اره کردن، مته کردن، سایئدن و شکستن، تولید غبار و گرد می نمایند که ذرات ممکن است قابل رؤیت با چشم یا ذرات میکروسکوپی باشد. این گردوغبارها را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

• گردوغبار کم اثر
• گردوغبار سمی

گردوغبار کم اثر: که بیماری های نظیر سل یا سایر عفونت ها ایجاد می نمایند مانند پودر کربن، سیمان، گچ، گردوغبار آهن.

گردوغبار سمی: که معمولا ایجاد بیماری های ریوی می نمایند و بسته به نوع گردوغبار و طول مدت تماس از ظرفیت تنفسی می کاهد و تا آخر زندگی شخص را متأثر می سازند. مهمترین آنها عبارتند از سیلین، آزبست، سیلیکاتها، زغال سنگ، سرب، کادمیوم، کروم و کرومات ها آرسنیک، حشره کش ها، گردو غبارهای پنبه، نیشکر، یونجه و غلات. آثار آنها شامل اثر بر مجاری تنفسی و ایجاد آلرژی، اثر بر نسوج عمق ریه، اثر بر دستگاه گوارشی در صورت بلع، اثر بر سیستم اعصاب، اثر بر مجاری ادرار، ساختمان استخوان بندی، چشمها، ایجاد سرطان، اثر کاهنده مقاومت بدن، اثر بر سیستم خون ساز و سیستم گردش خون می باشد.

اصول کلی شناسایی عوامل شیمیایی زیان آور

1. بررسی مقدماتی کارگاه صنعتی. شامل تعیین نوع مواد اولیه و مواد بنیابینی و نوع نگهداری و چیدمان میزان مخاطرات آنها، تعداد کارگران، مساحت کارگاه، منابع تولید آلودگی اقدامات کنترلی و وسایل حفاظتی، وضعیت بهداشت عمومی رفاهی و تغذیه و وضعیت کاری کارگران.
2. تهیه دستورالعمل ها و استانداردهای نگهداری مواد و اطلاعاتی مربوط به آن ها نظام حمل و نقل و هشدارها و توصیه های ایمنی به هنگام مخاطرات گوناگون و آموزش های لازم.
3. کنترل های فنی و مهندسی شامل ملاحظه فرایند تولید، جانمایی، تجهیزات، محصور کردن، جداسازی و سیستم های حفاظتی و تهویه. دقت در بسته بندی، نظام بازرسی و کنترل، کاهش سطح مواجهه با مخاطرات.
4. استفاده از وسایل حفاظت فردی متناسب با آلاینده ها و مخاطرات همراه با رعایت مسائل بهداشتی و تدوین نظام آموزشی و فرهنگ سازی.

راه های پیشگیری و کنترل ذرات در محیط کار

• کنترل عامل تولید کننده آلودگی شامل جایگزینی، تغییر روش کار، روش های مرطوب، تعمیر و نگهداری و نظافت عمومی.
• انتقال عامل آلودگی شامل استفاده از تهویه طبیعی یا مصنوعی، ایجاد فاصله و غیره.
• کنترل عوامل کار شامل آزمایش های پزشکی، دوزیمتری، ماسک های حفاظتی، تنظیم ساعت کار و چرخش.

گازها

گازها ممکن است در محیط کار تولید شوند که حتی ممکن است نظیر گاز کربنیک بی رنگ و بو باشند. خطرات آن ها ممکن است هم ناشی از خواص سمی آن ها و هم قابلیت اشتعال آنها باشد. گاهی گاز های تولید شده سمی محسوب نمی شوند ولی به لحاظ رقیق کردن هوا در تنفس دچار اختلال می نمایند مانند ازت و متان.

• منواکسید کربن co

گازی است بی بو، بی رنگ و بدون مزه. از احتراق ناقص کربن تولید می شود و به علت میل ترکیبی زیاد با هموگلوبین خون (دویست بار بیش ار اکسیژن) در انتقال اکسیژن به بافت ها اختلال ایجاد می کند مقدار کم آن باعث کاهش عکس العمل مرکز اعصاب، کند هوشی، سردرد خفیف مقدار بیشتر باعث ضعف و تهوع و بیهوشی و تشنج و ضربان شدید قلب و مرگ می شود. استفاده از کپسول های اکسیژن خالص به دفع این گازها از ریه کمک می کند.

• گاز هیدروژن سولفوره S

گازی است بی رنگ با بوی گندیدگی تخم مرغ، از تجزیه مواد آلی گوگرددار و فاضلاب ها تولید می شود و با تأثیر روی سلسله اعصاب و فلج کردن دستگاه تنفسی به مرگ منجر می شود.

• گاز آمونیاک

گازی بی رنگ که در تولید کودهای شیمیایی استفاده می شود و در پروسه های سنتر در صنایع شیمیایی مانند چسب سازی مورد استفاده قرار می گیرد. در تماس با پوست ایجاد سوختگی می نماید و مخاطرات بسیار برای سیستم بینایی و قرنیه دارد. استنشاق این گار سبب برونشیت شیمیایی و تنگی نفس و سرفه های خلط دار و خونی و تورم دهان و گلو و ریزش اشک می شود. دستکش ها و عینک های حفاظتی و استفاده از وسایل تنفسی برای این عوامل کار ضروری است.

• گاز کلر

برای تهیه مواد سفید کننده، الیاف مصنوعی، ضدعفونی کننده آب آشامیدنی و استخرها بکار می روداحساس خفگی، سرفه، تحریک چشمها، ریزش اشک، تهوع، از عوارض آن است. تهویه کافی و استفاده از وسایل تنفسی به هنگام کار با این گاز ضروری است.

• اسموگ یا دود مه

ترکیب ذرات مه با آلوده سازیهای هوا یا به عبارت دیگر سرمای زیاد و رطویت زیاد و هوای آلوده تولید اسموگ می نماید که بسیار خطرناک می تواند باشد.

دستگاه های کنترل مواد آلاینده هوا:

• کنترل گازهای آلوده کننده هوا

برای این کار از جذب در مایعات (انتخاب حلال مناسب با گاز)، جذب سطحی جامدات (استفاده از کربن فعال، اکسید آلومینیوم، ژل سیلیس و غیره بر حسب نوع گاز)، تقطیر (کم کردن درجه حرارت یا گاهی افزایش فشار)، بعدسوزها (سوزاندن گازهای آلاینده بعد از تولید) استفاده می شود.

• جدا کردن ذرات

برای این کار از روش اتاقک های ته نشینی (عبور گاز با سرعت بسیار کم برای ریزش ذرات)، گردگری سیلیکونی (با استفاده از نیروی گریز از مرگز)، فیلترها (بصورت یک بستر متخلخل عموماً پارچه ای) و غبارگیرهای الکتریکی و غیره و گاهی ترکیب این روش ها استفاده می شود.

بیمـاری­هـای ناشـی از

عوامـل زیسـت­شناختـی

بیماری های ناشی از عوامل زیست شناختی محیط کار

برای برخی مشاغل مرتبط با موجودات زنده، تماس با میکروارگانیسم های عفونی، انگل ها و یا فراورده های مربوط موجب بیماری می شود.

• بیماری های ناشی از ویروس ها مانند بیماری های هپاتیت، هاری، نیوکاسل، ایدز عموماً در مشاغل مربوط با خون و حیوانات.
• بیماری های ناشی از باکتری ها مانند سیاه زخم، بروسلوز، کزاز، سل و … عموماً در مشاغل مرتبط با دام و احشام و مراکز درمانی.
• بیماری های ناشی از قارچ ها عموماً در دامداری ها، مزارع، سیلوها
• بیماری های ناشی از انگل ها عموماً در مزارع، کارگران ساختمان، معادن ناشی از دفع غیر بهداشتی فاضلاب.

 کنترل و پیشگیری

برای پیشگیری عمومی استفاده از حشره کش های مناسب، واکسینه کردن احشام، تهویه مناسب، محدود کردن واردات حیوانات و پرندگان از محیط های آلوده از جمله اقدامات محیطی مناسب می باشد. برای پیشگیری اختصاصی، واکسینه کردن کارکنان، داروهای پیشگیری کننده، لباس ها و دست کش های حفاظتی، استریل کردن وسایل، آزمایشات مرتبط و تدوین دستور العمل های بهداشتی از جمله مواردی است که توصیه می شود.

بیماری ها و عوارض ناشی از ارگونومی

ارگونومی را تطابق علمی کار و محیط کار با ویژگی های فیزیکی و روانی انسانی تعریف کرده اند. عدم توجه به اصوا ارگونومی منجر به بروز اختلالات اسکلتی عضلانی در انسان می شود. هدف از ارگونومی سلامت نیروی کار و کارآمدی و بهره وری سیستم ها در فعالیت های مختلف می باشد. برخی حیطه های ارگرنومی بشرح ذیل است:

• آنتروپرمتری (تن سنجی)

آنرا علم سنجش ابعاد بدن دانسته اند. تعیین دامنه ابعاد اندام های مختلف از مهمترین موضوعات این حوزه است.

• فیزیولوژی کار

این حوزه شاخه ای از فیزیولوژی انسانی است که اعمال و وضعیت بافت ها و اندام ها را در هنگام کار توضیح می دهد. بدین ترتیب در ارگونومی تلاش می شود شرایطی تأمین شود که افراد بدون خستگی غیر ضروری قادر به انجام کار خود باشند.

• فیزیولوژی محیط

در این حوزه، اثر شرایط مختلف مانند سروصدا، گرما، رطوبت، ارتعاش و غیره روی فیزیولوژی بدن انسان مورد مطالعه قرار می گیرد.

• بررسی صدمات اسکلتی- عضلانی مرتبط با کار

از مهمترین بیماری های مرتبط با کار، عوارض اسکلتی- عضلانی است. به کمک اجرای اصول ارگونومی می توان از طریق کاهش تنش های عضلانی و کنترل عوامل مکانیکی با حد قابل توجهی از این اختلالات کاست.

• بیومکانیک شغلی

در این بخش فشارهای مکانیکی وارد بر مفاصل و ماهیچه ها طی وضعیت های مختلف بدن هنگام انجام کار برآورده و توصیه هایی مبنی بر چگونگی انجام ایمن این فعالیت ها ارائه می دهد.

• بررسی ایستگاه های کار

در طراحی ایستگاه های کار رعایت جنبه های ارگونومیک کار باید مورد توجه قرار گیرد.

بیماری های ناشی از عوامل زیست شناختی محیط کار

اختلالات ناشی از عدم توجه به اصول ارگونومی را شامل موارد زیر می دانند:

1. آسیب ناشی از حرکات تکراری
2. اختلالات دست و بازو
3. اختلالات زردپی
4. اختلالات عصبی
5. اختلالات عصبی عروقی

عوامل زیست شناختی موجب بیماری های عفون و آلرژی در انسان می شوند. عفونت نتیجه نفوذ و رشد میکروب ها در داخل بدن در حالیکه آلرژی ها ناشی از مواجه با آنتی ژن ها هستند. البته همه ارگانیسم ها موجب بیماری در انسان نمی شوند. آنتی ژن ها قادرند با تولید آنتی بادی ها بروز بیماری های آلرژیک تسهیل نمایند. واکنش های آلرژیک نتیجه پاسخی است که سیستم ایمنی بدن به آنتی ژن های تولید شده می دهند.

باکتری ها:

این عوامل عفونی موجودات میکروسکوپی و تک سلولی بوده که تقسیم شدن تکثیر می یابند. متوسط طول آنها 2 تا 5 میکرون می باشد. به باکتری هیی که نیازمند  هستند هوازی و به آنهایی که در غیاب  به حیات خود ادامه می دهند بی هوازی گفته می شود. باکتری ها با جوشاندن از بین می روند. عمده ترین بیماری های شغلی ناش عفونت های باکتریایی آنتراکس (بیماری پشم ریسان) بروسلوز و سیاه زخم، کراز، سل و تولارمی می باشد.

قارچ ها:

این گروه شامل مخمر و کپک هاست. قارچ ها عمدتاً روی سطح خشک گیاهان، اجساد حیوانات و حتی مایعات صنعتی که بمنظور خنک کردن استفاده می شوند وجود دارند و در محیط های کشاورزی مزارع – صنایع کاغذ و انبارهای میوه به وفور یافت می شوند. بیش از 40 گونه قارچ بیماری زا برای انسان وجود دارد که متداول ترین آن آسپرژیلوس است که در محصولات کشاورزی و آب های راکد دیده می شود. این قارچ وجب عوارض ریوی می گردد.

مخمرها نیز در ظرفشویی ها، آشپزخانه ها، شیرینی پزی ها و سایر صنایع غذایی یافت می شوند. بیماری های ناشی از قارچ ها و مخمرها می تواند درماتیت ها، التهابات ریوی و کاهش پلاکت خون باشد. برخی از مواد غذایی مانند بادام زمینی و پسته و غذاهای حیوانی تحت شرایط خاصی از نظر دما، زمان، رطوبت، مواد غذایی و PH تولید آفلاتوکسین می نمایند که بشدت سمی و سرطان زا می باشد.

ویروس ها:

ویروس ها از کوچک ترین عوامل عفونی هستند بطوری که قادرند در داخل سلول های باکتری رشد و تکثیر یابند عفونت های ویروس در دامداری ها، کشتارگاهی و مراکز پزشکی روی دهد. این عفونت ها ر اثر تزریقات یا فراورده های حیوانی آلوده به انسان منتقل می شود. هپاتیت، هاری، بیماری چنگ گربه و ایدز ازجمله بیماری های مهم ویروسی است.

 

عوامل بیولوژیک می توانند دو شکل زنده و غیر زنده وجود داشته باشند:

میکروارگانیسم های زنده مانند باکتری ها، قارچ ها، مخمرها، کپک ها هستند که دارای اندازه های کمتر از 10 میکرون بوده و بواسطه عطسه، سرفه و غیره در محیط پخش شده و تا مدت ها در هوا معلق می مانند.