کتاب تاثیر اعتیاد بر نیم رخ روانی خانواده

عنوان کتاب: تاثیر اعتیاد بر نیم رخ روانی خانواده

نویسنده: طاهره خواجه زاده

کتاب تاثیر اعتیاد بر نیم رخ روانی خانواده نوشته خانم طاهره خواجه زاده میباشد. اختلالات مصرف مواد یکی از بااهمیت‌ترین مسائل حوزه سلامت روانی به‌حساب می‌آیند که می‌توانند برای افراد مبتلا و هم‌چنین خانواده و جامعه‌ای که این افراد در آن زندگی می‌کنند موجب پیامدهای زیان‌باری گردند.

اعتیاد را به‌عنوان اختلالی با عود مزمن که با رفتارهای تکانشی برای جستجوی مواد و ولع مصرف در نبود ماده تعریف کرده‌اند. فقدان کنترل برای ولع مصرف و رفتارهای مواد جویی از ویژگی‌های افراد دارای اعتیاد است.اعتیاد با آسیب‌های جدی که در سطح فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، رفتاری، شناختی، هیجانی و زیستی به فرد وارد می‌آورد نیازمند توجه جدی است.

اختلالات مصرف مواد و اعتیادی به‌وسیله‌ی ۱۱ علامت مشخص می‌شوند: داشتن ۶ علامت یا بیشتر نشان‌دهنده‌ اختلال مصرف مواد شدید، ۴ تا ۵ علامت نشان‌دهنده‌ اختلال مصرف مواد متوسط و ۲ تا ۳ علامت نشان‌دهنده‌ اختلال مصرف مواد خفیف است. یکی از اساسی‌ترین مشکلات افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد مسئله‌ی همبودی این بیماری با سایر بیماری‌های روان‌شناختی ازجمله اضطراب و افسردگی است و پژوهش‌ها به‌طور متواتر این مسئله را نشان داده‌اند.

قسمتی از کتاب را باهم میخوانیم:

اهمیت و ضرورت پژوهش

اخیراً با ازدیاد انواع مواد مخدر و محرک و تنوع در انواع مواد و سهل‌الوصول بودن، متأسفانه بر آمار معتادین افزوده‌شده است. مشکلات و معضلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، تفاوت‌های فاحش طبقاتی، نابسامانی خانواده، تزلزل در موقعیت‌ها و نقش‌های والدینی، سبک‌های غلط تربیت، فرزند سالاری، بلندپروازی‌ها و زیاده‌خواهی‌های ابلهانه و…

موجب افسارگسیختگی، بی‌هویتی، ناامیدی و سردرگمی افراد گشته که کنترل و حل این معضل را ناممکن می‌سازد. با توجه به مولتی فاکتور بودن اعتیاد و سودآوری کاذب محصول موردنظر، دقت، حساسیت و بازنگری ژرف عمیق تمام آیتم‌های مؤثر، ضروری به نظر می‌رسد. بدیهی است که انسان سالم و عاری از دغدغه و عقده‌های روانی، باایمان و امید به آینده عملکرد بهتری داشته و در برابر شکست‌ها به استیصال و بن‌بست نمی‌رسد. امید است نتایج تحقیقات و پژوهش‌های مشابه موردتوجه واقع شود و به تربیت و پرورش افراد اقدام نمایند (رضاعی، 1389).

خانواده جایی است که در آن شخص می‌تواند ظرفیت خود را برای مواجهه ‌شدن با مشکلات افزایش دهد، فرزندان نیازمند آن هستند که در ارتباط با پروبال گرفتن و تقویت اعتمادبه‌نفس خود به خانواده اطمینان کنند، نه این‌که اعتمادبه‌نفسشان ضایع شود، خانه برای بسیاری از کسانی که مستعد اعتیاد هستند به‌طور غم‌انگیزی مکانی نبوده است که در آن تقویت شوند و ظرفیت توانایی‌های خود را افزایش دهند، برعکس خانه آن‌ها مکانی بوده است که اعتمادبه‌نفس آن‌ها موردحمله قرارگرفته و ضایع‌شده است (آرنولد و اشترن،1993).

یکی از بلاهای خانمان‌سوزی آفت پیکر جوامع بشری، مسئله مواد مخدر است اعتیاد به مواد مخدر قدرت تفکر، خلاقیت، توان، کوشش و سازندگی را از انسان‌ها گرفته، بنیان خانواده و اعتقاد و باورهای دینی انسان‌ها را در معرض نابودی و ازهم‌پاشیدگی قرار می‌دهد امروزه کمتر کشوری وجود دارد که درگیر مسائل و مشکلات اعتیاد نبوده یا چنین مشکلاتی نداشته باشد، به‌طوری‌که مثلاً در سال 2008 برآورد شده بود که در جهان‌بین 155_250 میلیون نفر بین 15_ 65 سال مواد غیرمجاز مصرف می‌کردند (لطفی نیا، 1389).

گسترش مصرف مواد مخدر در ایران و در دسترس بودن آن به خاطر همسایگی ایران با کشورهای تولیدکننده، مشکلات و مسائل اجتماعی چون تضعیف پایه‌های عاطفی خانواده، طلاق والدین، افت تحصیلی و بیکاری ازیک‌طرف و جوان بودن بخش اعظم جمعیت ایران و گرایش جوانان به سمت اعتیاد به خاطر روحیه جوانی از طرف دیگر، دست‌به‌دست هم داده و موجب شده که اعتیاد به مواد مخدر در جامعه امروزه ایران تبدیل به یک اپیدمی بشود که پیامد آن شامل ویرانی پتانسیل‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شود.

جامعه صرف هزینه‌های کلان در برنامه‌ریزی‌های دولت جهت برطرف کردن این بلای خانمان‌سوز اجتماعی است. معضل مواد مخدر و اعتیاد به‌عنوان مشکلی فراگیر جهانی شده است و تاکنون خسارات و زیان‌های غیرقابل جبرانی را به ملل جهان وارد کرده و موجب رشد فساد و تباهی در دهه‌های اخیر گردیده است. به‌راستی چه موضوعی از مواد مخدر مهم‌تر و فراگیرتر که در ابعاد وسیع، سیاست، فرهنگ، جامعه، اقتصاد و علم را متأثر ساخته و در مواردی به‌شدت آسیب‌پذیر نموده و گاه در خدمت مطالع خویش قرار داده است (اکبری، 1389).

با توجه به اینکه اعتیاد می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از اختلالات روانی وسایکوپاتولوژیکی و نیز مشکلات اجتماعی و شخصی دوران بزرگ‌سالی ‌شود، لذا متصدیان تعلیم و تربیت و علوم تربیتی و روان‌شناسی را بر آن می‌دارد که راه‌کارهای علمی و عملی جدیدی را برای مقابله با این پدیده ارائه دهد. نیاز به شناخت شیوه‌های مقاله با اعتیاد این انگیزه را ایجاد می‌کند که پژوهش‌هایی در این زمینه صورت گیرد تا به کمک آن بتوان سلامت جسمی و روانی کودکان و نوجوانان را که ضامن بقاء و پایداری کشور است تأمین کند.

ًاهداف پژوهش

پژوهش حاضر اهدافی را دنبال می‌کند که به شرح زیر است:

هدف اصلی پژوهش:

تعیین تأثیر اعتیاد بر نیم رخ روانی خانواده بر اساس آزمون MMPI 2

اهداف فرعی شامل:

• تعیین تأثیر اعتیاد بر خودبیمارانگاری اعضای خانواده.
• تعیین تأثیر اعتیاد بر افسردگی اعضای خانواده.
• تعیین تأثیر اعتیاد بر هیستری بودن اعضای خانواده.
• تعیین تأثیر اعتیاد بر انحراف اجتماعی اعضای خانواده.
• تعیین تأثیر اعتیاد بر پارانویا بودن اعضای خانواده.
• تعیین تأثیر اعتیاد بر ضعف روانی اعضای خانواده.
• تعیین تأثیر اعتیاد بر اسکیزوفرنی بودن اعضای خانواده.
• تعیین تأثیر اعتیاد بر هیپو مانیا بودن اعضای خانواده.

فرضیه‌های پژوهش

• خودبیمارانگاری در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر است.
• افسردگی در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر است.
• هیستری در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر است.
• انحراف اجتماعی در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر است.
• پارانویا در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر است.
• ضعف روانی در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر است.
• اسکیزوفرنی در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر است.
• هیپومانیا در اعضای خانواده­ی افراد معتاد بیشتر از است.

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها

تعریف نظری اعتیاد

اعتیاد را به‌عنوان اختلالی با عود مزمن که با رفتارهای تکانشی برای جستجوی مواد و ولع مصرف در نبود ماده تعریف کرده‌اند. فقدان کنترل برای ولع مصرف و رفتارهای مواد جویی از ویژگی‌های افراد دارای اعتیاد می‌باشد. اعتیاد با آسیب‌های جدی که در سطح فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، رفتاری، شناختی، هیجانی و زیستی به فرد وارد می‌آورد نیازمند توجه جدی می‌باشد (زهو، زهو و لی، ۲۰۱۴).

تعریف نظری نیم رخ

نیم رخ، مجموعه­ای از اندازه‌های ویژگی‌ها یا متغیرهای مربوط به یک فرد یا گروه ازجمله خودبیمارانگاری، هیستری، افسردگی، انحراف اجتماعی، پارانویا، ضعف روانی، اسکیزوفرنی و هیپومانی است که به‌منظور سهولت مقایسه استانداردشده‌اند (داوران، 1389).

تعریف عملیاتی نیم رخ

در پژوهش حاضر منظور از نیم رخ، نیم رخ روانی به‌دست‌آمده از آزمون شخصیتی چندوجهی مینه سوتاMMPI2است. نیم رخ روانی بر اساس نمره‌ای است که آزمودنی‌ها در مقیاس‌های دروغ‌سنجی، نابسامانی،حالت دفاعی، خودبیمارانگاری، هیستری، افسردگی، انحراف اجتماعی، پارانویا، ضعف روانی، اسکیزوفرنی و هیپومانی به دست می‌آورند (داوران، 1389).

فصـــل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

مقدمه

قدمت استفاده از مواد مخدر و مایعاتی که بر حالت‌های هوشیاری تأثیر می‌گذارند شاید به‌اندازه قدمت تمدن بشری باشد. جمعیت معتادان کشور را رقمی بیش از دو میلیون نفر تخمین زده‌اند و اعتیاد به مواد مخدر یکی از مسائل مهم کشور در حال حاضر است. در طول تاریخ، ابنای بشر تمامی تلاش خود را برای کسب امکانات مادی و معنوی به کار بسته‌اند تا بهتر و طولانی‌تر حضور مادی خود را در این عرصه استمرار بخشند. لیکن در آن هنگام که آینده‌نگری در این کامیابی به فراموشی سپرده می‌شود بشر ادامه حرکت تکاملی خود را به مخاطره افکنده و در اینجاست که اعتیاد با تمامی چهره‌هایش رخ می‌نماید (مراد نژاد،1386).

تعریف مفاهیم

2-2-1 اعتیاد واژه اعتیاد ازنظر لغوی، اسم مصدر از ریشه عاد است که در فرهنگ لغت معین به مفهوم عادت کردن و خو گرفتن می‌باشد در فرهنگ‌نامه دهخدا، اعتیاد به مفهوم پیاپی خواستن چیزی آمده است. واژه اعتیاد به‌عنوان وابستگی به مواد مخدر یا تمایل شدید فرد به مصرف یک ماده تعریف‌شده است و برای تشخیص آن پنج معیار ذکر گردیده است:

1_ پیدایش حالت خماری، در صورت عدم مصرف یا کاهش مقدار مصرف

2_ تمایل دائم و تلاش‌های ناموفق برای کاهش یا قطع مصرف ماده

3_ عادت به مصرف یک ماده پس از مدتی منجر به کاهش تأثیر آن ماده شده و درنتیجه موجب افزایش تدریجی مقدار ماده مصرفی به‌منظور دست‌یابی به تأثیرات دلخواه می‌شود

4_ مختل شدن فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و تفریحی

5_ تداوم مصرف ماده علی‌رغم آگاهی از عوارض آن

2-2-2 معتاد: معتاد فردی است که از راه‌های گوناگون نظیر خوردن، تزریق، دود کردن یا استنشاق یک یا چند ماده باهم و به‌صورت مداوم مصرف می‌کند و در صورت قطع آن با مسائل جسمانی، رفتاری یا هر دو مواجه می‌شود (آقا بخشی، 1379).

2-2-3- مواد مخدر: مواد مخدر شامل ترکیباتی است که موجب تغییر در کارکرد مغز به‌صورت ایجاد حالات هیجانی، رفتارهای نابهنجار، عصبانیت یا اختلال در قضاوت و شعور فرد می‌شود. در یک دسته‌بندی کلی می‌توان مواد مخدر را به توان‌افزا یا محرک زا، سستی زا و توهم‌زا تقسیم نمود که هرکدام به دودسته طبیعی و مصنوعی طبقه‌بندی می‌شود (اکبری، 1389).

تاریخچه شناخت و گسترش مواد مخدر در ایران

2-3-1 مواد مخدر در ایران باستان: در مورد آشنایی مردم ایران با تریاک اطلاعات صحیحی در دست نیست. گروهی عقیده دارند که ایرانیان از ادوار بسیار قدیم با این ماده آشنایی داشته‌اند و ریشه آن مربوط به لشکرکشی داریوش هخامنشی به هندوستان (485 تا 521 قبل از میلاد)، می‌دانند. مطلب دیگری که این نقطه‌نظر را تقویت می‌کند این است که در کتب آمده است، در عهد باستان طبیبی به نام ژاوواس ها و کاووسپ قبل از عمل جراحی به بیماران خود شربتی می‌دادند که خواب‌آور بوده است؛ به نظر می‌رسد که این شربت حاوی تریاک بوده است؛ و یا فردوسی در اشعار خود به ماده شفادهنده زخم‌ها اشاره می‌نماید و از نوش دارو صحبت می‌کند. در اوستا نیز هیچ‌گونه ذکری از تریاک یا خشخاش به میان نیامده است ولی مخدرهای دیگری و گیاهان سکرآور به‌ویژه بنگ زیاد مطرح گردیده است (امیر پور،1376).

عوامل گسترش اعتیاد در طول چهار قرن قبل از استقرار نظام مشروطه

می‌دانیم که محمد بن زکریای رازی در نیمه دوم قرن سوم برای بیماران خودمصرف تریاک را تجویز می‌کرد و استفاده از تریاک تا زمان تشکیل دولت صفویه (148 تا 907 ه – ق)؛ رواج چشم‌گیری نداشت.

 عواملی که موجبات اشاعه اعتیاد به تریاک را در عصر صفویه به وجود آورد

1_ با توجه به هم‌زمانی تشکیل کمپانی انگلیسی هند شرقی و با تشکیل دولت صفویه فعالیت این کمپانی در تولید و قاچاق تریاک؛ چین، ایران و برخی از کشورهای دیگر که سرانجام منجر به جنگ‌های تریاک بین انگلیس و چین شد، این کمپانی و اعمال فرومایه داخلی آن در معتاد کردن ایرانی‌ها نقش فراوانی داشتند بنابراین سیاست استعمار گرانه انگلیس را در اشاعه اعتیاد ایرانیان در این عصر باید از مهم‌ترین عوامل تلقی کرد.

2_ در آن زمان که علم پزشکی و داروسازی پیشرفت نکرده بود، گرایش مردم به مصرف تریاک برای تسکین دردهای خود زمینه‌ساز اعتیاد به شمار می‌رفت، زیرا ناآگاهی مردم از زیان‌های جسمانی و روانی تریاک و عدم توجه آن‌ها به این‌که تسکین دادن درد و علاج نکردن منشأ بیماری، موجب مزمن شدن بیماری می‌شود، باعث شد بیمار درد را با تریاک به‌طور موقت تسکین دهد و در پی تکرار مصرف آن معتاد شود غافل از آن‌که علاوه بر معتاد شدن بیمار، مرض هم چنان سیر پیشرفت خود را طی می‌کند.

3_ در عصر موردنظر مراجع تقلید مصرف تریاک را برخلاف الکل حرام اعلام نمی‌کردند، زیرا (الف) در قرآن کریم چند آیه در مورد حرام بودن شراب هست ولی در مورد تریاک آیه صریحی وجود ندارد (ب) به علت آن‌که زیان‌های تریاک کشف نشده و از سوی دیگر فایده تسکین بخشی آن کشف‌شده بود، عقل نیز که یکی از چهار منبع فتوا است راهی برای صدور حرام بودن آن نمی‌یافت.

4_ در آن زمان روش معالجه علمی و بهداشتی برای نجات معتادان وجود نداشت و مواد افیونی جسم و جان آن‌ها را تسخیر می‌کرد و تا نابودی و فنا گریبان گیر آن‌ها بود؛ بنابراین افرادی هم که تفننی تریاک مصرف می‌کردند در اندک زمانی به دسته معتادان می‌پیوستند و به شمار آن‌ها می‌افزودند.

اعتیاد در جهان

در سال 1912 میلادی جمعی از افراد خیر و نوع‌دوست با تشکیل مجامع بین‌المللی خواهان ممنوعیت مصرف مواد مخدر و عدم دخالت دولت‌ها در خریدوفروش آن شدند. درنتیجه اقدامات آنان در 23 ژانویه 1912 در لاهه (هند) کنوانسیون ممنوعیت خریدوفروش تریاک را دول زیر متعهد شدند (آرژانتین، اتریش، انگلیس، تانزانیا، قبرس، مالزی) طبق کنفدراسیون 1953، تولید و فروش تریاک و فراورده‌های آن تحت نظارت سازمان بهداشت جهانی درآمد.

در سال 1962 در کانادا تعداد معتادین کمتر از 20 سال 3015 نفر بوده و در سال 1972 به 8836 نفر افزایش یافت. در انگلیس در سال 1946 فقط 9 نفر جوان کمتر از 21 سال به اتهام استعمال مواد مخدر دستگیرشده بودند؛ اما در سال 1966 تعداد معتادان به 205 نفر رسید. در جنگ جهانی ویتنام باند مافیایی با سازمان سیا و ژنرال‌های آمریکایی برای معتاد نمودن جنگ جویان ویتنام و سربازان آمریکایی از این پلید در امان نماندند.

به‌طوری‌که پس از پایان جنگ، تایلند، لائوس و برمه (میانمار) مرکز فعالیت مافیا شد و مناطق مذکور را مناطق طلایی نامیدند. مناطق مذکور از مخوف‌ترین نقاط دنیاست و تاکنون اجساد بسیاری از خبرنگاران که برای تهیه فیلم به آن مناطق رفته بودند پیداشده است. در این مناطق بیش از نیمی از تریاک و هروئین جهان تولید می‌شود. شهر بانکوک که بیش از دو میلیون معتاد دارد یکی از مراکز مهم تهیه و توزیع هروئین در دنیاست (اکبری، 1389).

2-5 انواع مواد مخدر

مواد مخدر در حال حاضر از تنوع زیادی برخوردار است به همین جهت تقسیم‌بندی‌های متعددی در مورد آن‌ها ازنظر منشأ شیمیایی، طبیعی، آثار مصرف و غیره وجود دارد که به‌صورت زیر عنوان می‌گردد:

1_ موادافیونی (سستی زا): شامل تریاک، مورفین، کوکائین، هروئین.

2_ داروهای محرک (توان افزا): این مواد سیستم مرکزی اعصاب را تحریک می‌کند. مهم‌ترین آن‌ها که در لابراتوارهای مخفی ساخته و در حد زیادی مصرف می‌شود، شامل: کوکائین و آمفتامین ها می باشند.

3_ مواد توهم زاها: این مواد را خیال‌انگیز، کابوس آور هم می‌گویند به علت اثرات مستقیمی که، مصرف این دارو بر روی سیستم کنترل بدن یعنی اعصاب می‌گذارد، موجب تغییر وضعیت عادی ادراک فرد شده و شخص احساس کاذبی درک می‌کند، احساس پرواز، بی‌وزنی، دیدن ناقص اشیا و یا واژگون دیدن آن‌ها، این مواد به‌صورت طبیعی حشیش و ماری‌جوانا و به‌صورت شیمیایی L.S.D وجود دارد.

4_ داروهای صنعتی: معروف‌ترین این داروها متادون، متانول، دمورال و…هستند که امروزه جهت مداوای معتادین از آن‌ها استفاده کرده و مقدار کم آن‌ها را جایگزین مواد مخدر بخصوص می‌نمایند. این داروها به مخدرهای شبیه تریاک مرسوم‌اند.

5_ قرص‌های روان‌گردان: مجموعه داروهایی هستند که به اشکال مختلف قرص و کپسول در لابراتوارهای مجهز و یا توسط قاچاقچیان ساخته می‌شود (اکبری،1389).

در ژانويه 1992 کمیته‌ای از متخصصان وابسته به سازمان بهداشت جهانی(W.H.O) برای اولين بار در گزارشی اعتياد را چنين تعريف كردند:

«حالت مسموميت متناوب يا مزمن و مضر برای فرد و اجتماع كه با مصرف مكرّر» ماده مخدر طبيعی يا شيميايی به وجود می‌آید و دارای مشخصات زير است:

الف) ميل يا احتياج (اجبار) به ادامه مصرف و تهيه آن به هر وسیله‌ای كه ممكن باشد.

ب) تمایل به افزايش مقدار مصرفی به علت سازش بدن و تحمل آن.

ج) ايجاد وابستگی روانی و جسمانی به‌نحوی‌که عوارض آن در مواقع كمبود يا ترک ظاهر شود.

البته امروزه در طب جدید به علت نارسا بودن واژه اعتياد و نيز وابستگی به مواد از اصطلاح سوءمصرف مواد استفاده می‌شود. مفهوم اين اصطلاح اين است كه انسان براثر سوءمصرف نوعی ماده شيميایی، ازنظر جسمی و روانی به آن وابستگی پيدا كند به‌طوری‌که با مصرف دارو احساس آرامش و لذت می‌کند و با نرسيدن دارو به خماری و احساس بی‌قراری و ناآرامی دچار می‌شود. طبق اين تعريف هر دارویی را می‌توان مواد مخدر قلمداد كرد. ازاین‌رو، ازنظر «سازمان بهداشت جهانی» قربانی هر نوع وابستگی دارويی يا روانی به مواد مخدر معتاد شناخته می‌شود.

اعتياد به مواد مخدر دارای سه ويژگی است

1_ احساس نياز شديد به ادامه استعمال دارو و تهيه آن از هر طريق ممكن.

2_ وجود علاقه شديد به افزايش مداوم ميزان مصرف دارو.

3_ وجود هر وابستگی روانی و جسمانی به آثار دارو به‌طوری‌که در اثر عدم دسترسی به آن علائم وابستگی در فرد معتاد هويدا می‌شود (شهيدی، (1377).

در حال حاضر انواع اعتياد به ترتيب اهميت و افزايش مصرف در گروه زير قرارمی گيرد:

1_ D.L.S از دسته داروهای مكيف: ترياك، هروئين و حشيش.

2_ اعتياد به سموم ديگر ) غير مخدر): سيگار، الكل و منوم ها.

3_ تمايل به مواد محرك عصبی: آمفتامين ها، قهوه، چای و قرص‌های اكستازی.

دستة اخير هرچند در رديف اعتيادهای حقيقی نيستند؛ به علت مصرف مداوم، گرايش و تمايل به مصرف آن‌ها ايجاد می‌شود كه برای تحريك عصبی و رفع خستگی به کار می‌روند (اردباری،1383).