کتاب رهنمودهایی بر آموزش حروف الفبا در مراکز پیش دبستانی و اول ابتدایی

عنوان کتاب: رهنمودهایی بر آموزش حروف الفبا در مراکز پیش دبستانی و اول ابتدایی

نویسندگان: زینب رضائی، سام ملکی، مریم قلمباز، نفیسه یزدانی

ویراستار: سید فخرالدین طاهرزاده موسویان

کتاب رهنمودهایی بر آموزش حروف الفبا در مراکز پیش دبستانی و اول ابتدایی نوشته های زینب رضائی، سام ملکی، مریم قلمباز، نفیسه یزدانی میباشد. این کتاب با هدف آموزش و آشنایی کودکان با عنوان «رهنمودهایی بر آموزش حروف الفبا»، خواندن و نوشتن الفبا به منظور خواندن نوشتن هر چه بهتر در مراکز پیش دبستانی و اول ابتدایی به کودکان آموزش داده شده است.

قسمتی از کتاب را باهم میخوانیم:

یادگیری زبان

سر منشاء یادگیری زبان، یادگیری الفبای آن است. اساسی­ترین گام جهت آموزش یک زبان، یادگیری الفبا است و این مهم اگر به شیوه­ای مطلوب بسترسازی شود می­تواند زمینه یادگیری موثرتر، بادوام­تر و لذت­ بخش ­تر باشد. در این خصوص، استفاده از تصاویر گویا و ملموس می­تواند تاثیر بسزایی در روند یادگیری، چه در مورد کودکان و چه افراد بزرگسال ایجاد کند و سرعت پیشرفت یادگیری را تسهیل بخشد. البته نمونه­های موجود به زبان فارسی محدود بوده و تصاویر استفاده شده اغلب تکراری و فاقد جذابیت لازم برای کودکان­اند.

از این رو، تهیه و تدوین فرهنگ الفبای تصویری فارسی برای کودکان با هدف گردآوری تصاویر عینی، ملموس، جذاب و مرتبط با هر یک از گونه­ های حروف الفبا که تفاوت ایجاد می­کند (در ابتدا، وسط و پایان واژگان) می­تواند گامی مثبت جهت رفع این کمبودها و جبران نقایص مذکور باشد. اساسی­ترین هدف این پژوهش، تسهیل­سازی در روند یادگیری حروف الفبا با به کارگیری تصاویر ملموس، جذاب و مرتبط با آن حروف می­باشد.

اهمیت املا در این است که دانش­آموز بار معنی واژه­هایی که شنیده است را بدون کم و کاست بنویسد. الفاظ و واژه­ها باید به خوبی مقصود نویسنده را بیان کنند و بازگوکننده مقاصد و نیت او باشند. از این جهت است که از دیرباز «املا» را در مدارس تدریس می­کرده­اند و برای درست نوشتن قواعدی به دست آورده­اند و کتابهایی در این باره تدوین کرده­اند(دی فیتر و وینسلر، 2009).

در این زمینه باید گفت که در برنامه آموزشی دوره دبستان اهدافی چون آموزش صورت صحيح نوشتاری واژه­ها و جمله­ های زبان فارسی، تشخيص اشکالات املایی دانش ­آموزان و رفع آنها، تمرين آموخته­های نوشتاری دانش­آموزان در رونویسی برای درس اما در نظر گرفته شده است. البته اما دانش­آموزان را ياری می­کند تا مهارت های خود را در زمينه­هایی مانند گوش دادن با دقت، تمرکز و توجه داشتن به گفتار گوينده (معلم)، آمادگی لازم برای گذر از رونويسی(نوشتن غيرفعال) به جمله نويسی و انشا (نوشتن فعال نیز تقويت نمايند (کریمی و علیزاده، 2013).

اهمیت تعلیم و تربیت در کودکستان

در عصر جديد توجه و علاقه به تعليم و تربيت در كودكستان ها افزايش يافته و تأكيد آن به خصوص در مورد ارزش هاي مفيد دوران پيش از دبستان براي تمام كودكان مي باشد. به نظر مي رسد كه روز به روز مردم به قبول و شناخت تجارب دوران قبل از مدرسه توجه بيشتري نشان مي دهند زيرا كه دريافته اند اين تجارب بسيار مفيد هستند.

در دو سه دهه اخير در كشور ما، هم والدين و هم مربيان و معلمان توجه ويژه اي به بهبود رشد و پرورش كودكان پيدا كرده اند و اهميت تعليم و تربيت در دوران كودكي براي سعادت آتي آدمي بيشتر شناخته شده است. اين توجه و شناخت به صورت هدف دار بر محتوا و برنامه و روش آموزش و پرورش كودكان تأثير بخشيده است و ما بر اين باوريم كه اين جريان هنوز سير ابتدايي خود را طي مي­كند و در آينده شاهد تحولات بسیار بزرگتري در اين زمينه خواهيم بود.

خلاصه اينكه اهميت و ضرورت آموزش و پرورش رسمي پيش دبستاني بيش از پيش آشكار شده و به صورت تكليفي براي والدين و مسئوليتي براي دولت ها درآمده است. خواندن و نوشتن غالبا مترادف با هم استعمال مي شود چرا كه تا نوشتن تحقق نيابد، خواندن ضرورت نمي يابد. برعكس هر نوشته اي فقط در صورتي جلوه خارجي مي يابد كه خوانده شود.

امروزه خواندن از حد يك فعاليت اخلاقي و تفنني گذشته است و كسي كه نتواند «بخواند»، تنها از يك مزيت اجتماعي محروم نمي شود بلكه خود به خود از جامعه طرد مي شود. چرا كه بر خلاف گذشته انسان در لابه لاي زنجيره هاي ارتباطات آن چنان پيچيده شده است كه گويي عناصر وجودي اش در ميان اين سلسله ارتباطات مستحيل گذشته است و زبان، گفتار و نوشتار از جمله كليدهايي هستند كه قفل اين زنجيره ها را مي گشايند.

آنچنان كه مسئله خواندن در زمان ما و ضرورت فراگيري آن در ابعاد مختلف بيشتر به صورت يك ابزار مطرح مي شود، ابزاري كه در كوتاه ترين مدت ما را به هدف تعيين شده برساند كه از رهگذر آن سريع ترين و مؤثرترين متد تدريس خواندن ضرورت مي يابد، متدي كه وسايل متنوع و متعددي در شكل پذيري آن راه مي يابد.

با توجه به آنچه گفته شد لازم است كه برنامه هاي آموزش و پرورش كودكان پيش دبستاني بر اساس نيازها و استعدادهاي آنان و با رعايت مقتضيات جديد زندگي طراحي شود. رشد ارتباطات اجتماعي و خود ياري آموزش مقدماتي خواندن و نوشتن و حساب كردن و پرورش ذوق كودكان در زمينه تفاوت هاي فردي آنان و در جهت وصول به هدف هاي اصلي و جزيي  از وظايف مهم مراكز پيش دبستاني است.

کودک در حدود سن چهار و نیم سالگی واژگان محدود محیط اطراف خود و نیز ساخت­های اصلی زبان را بطور طبیعی فرا می­گیرد و آنها را بطور عادی و ناخودآگاه در تولید و نیز شنیدن و درک گفتار بکار می­برد. همچنین، کودک در سن یاد شده تقریبا به همان میزان توانایی تولید گفتار، گفته­های عادی دیگران را می­شنود معنی آنها را درک می­کند.

بنابراین پدیده آشکار و مستمر به اصطلاح گفتن و گوش دادن به شکل عادی و ساده آن بازتاب فراگیری زبان است. بر این پایه، همه کودکان عادی در سن چهارسال و نیمی هسته اصلی و واژگان محدود مورد نیاز خود را بطور طبیعی از محیط فرا می­گیرند.در مورد کودکان پیش­دبستانی، کسب آمادگی لازم برای شروع تحصیلات می­تواند چالشی مضاعف برای آنها به حساب آید.

زیرا از یک طرف، کودکان باید به کلاس و درس خود که تجربه­ای کاملاً جدید است برسند و از طرف دیگر، با چالش درک مطالب فارسی و تعامل از طریق آن زبان، آن هم در محیطی جدید، کنار بیایند. رشد ابعاد اجتماعی و آموزشی کودکان برای آغاز تحصیلات رسمی ضرورتی انکارناپذیر به حساب می­آید (دی فیتر و وینسلر، 2009).

یکی از راهکارهای پیشرویِ نظام آموزشی ایران، که می تواند درصورت اجرای جدّی و سنجیدۀ آن پاره­ای از مشکلات زبانی کودکان را در آغاز دورۀ ابتدایی هموار سازد، آموز شهای دورۀ پیش دبستانی است. در این دوره­ها، افزون بر برنامه­هایی که در آنها به رشد همه جانبۀ کودکان توجه می­شود، برنامه­هایی نیز با هدف رشد مهارت های شنیداری و گفتاری دانش­آموزان جهت آشنایی با زبان آموزی قبل از ورود به دبستان ارائه می­گردد.

قریب به اتفاق مطالعاتی که تأثیر بهره­مندی از دوره­های پیش­دبستانی بر رشد اجتماعی، شناختی و مهارت های زبانی کودکان را مورد بررسی قرار داده­اند، با عنایت به یافته­های خود، بر ضرورت توسعۀ کمّی و کیفی این دوره­ها تأکید داشته­اند (روحی و بهنام، 1391). آموزش حروف الفبا یکی از اصول آموزشی برای زبان آموزی می­باشد لذا هدف پژوهش حاضر، شیوه­ی آموزش موثر حروف الفبا از نظر مربیان در مراکز پیش دبستانی می­باشد.

اهداف

-شناسایی چگونگی آموزش حروف الفبا در مراکز پیش دبستانی.

-بررسی روش­های آموزش حروف الفبا در مراکز پیش دبستانی.

-شناسایی نظرات مربیان در مورد آموزش حروف الفبا در مراکز پیش دبستانی.

-تعیین بهترین روش آموزش حروف الفبا در مراکز پیش دبستانی.

-شیوه­ی آموزش موثر حروف الفبا از نظر مربیان در مراکز پیش دبستانی

پیشینه

زبان ابزاری طبیعی برای منظم کردن اندیشه و نیز ارتباط میان افراد است که عموما بصورت گفتار ظاهر می­شود. زبان تقریبا از دومین سال پس از تولد تا پایان عمر همراه انسان است و بعنوان ابزاری کارآمد، همواره به او یاری می­رساند (مشکوه الدینی، 1379).

به نظر می­رسد که فراگیری خواندن دست کم دو مهارت عمده، یعنی شناسایی واژه بر پایه تفاوتهای موجود میان حروف و صداها و درک معنی را شامل می­شود.آموزش موثر و کارا زمانی میسر خواهد بود که بر پایه­ی اصول روانشناسی تربیتی و نظریه­های یادگیری طراحی و برنامه­ریزی شده باشد (مشکوه الدینی، 1379).

در ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزي ﻫﺎي کارتی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ   ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻛﺎرﺗﻲ ﺑﺮ روي ﺧﻼﻗﻴﺖ، ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺖ دارد (Turkay, Adinolf, Tirthali,2012). ﺑﺮرﺳﻲ ادﺑﻴﺎت ﻏﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺎزي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ برﺧﻮرد ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮ آﻧﻬﺎ در ﺣﻮزه ﻫﺎي شناﺧﺘﻲ، ﺑﻮﻳﮋه ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻼق ﺑﺎﺷﺪ، ﻳﻚ دﻏﺪﻏﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ باشد.

ﺳﻨﻪ و  ﻫﻤﻜﺎران  (1386) در ﭘﮋوﻫﺶﺗﺄثیر ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ و ﺑﺎزي ﺑﺮ رﺷﺪ توانایی های ذﻫﻨﻲ ﭘﺴﺮان ﭘﻴﺶ دﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪﻛﻪ ﺑﺎزي ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و  فعالیت ﻫﺎي ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮوه آزﻣﺎﻳﺸﻲ اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ.

ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻲ ﺳﻮﻳﻲ  (2013) ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎزي ﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻧﺸﺎن داد اﻓﺮاديﻛﻪ ﺑﺎزي اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ در ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻂ، اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي و سیالی ﻧﻤﺮات ﺑﺎﻻﺗﺮي را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردند. در ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﺎرﺳﺎﺳﻴﺮت، ﻳﻮﺳﻒ و ﺳﻔﺮ ﺣﺴﻴﻢ (2012) ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ روش ﺑﺎرش ﻣﻐﺰي و داﺳﺘﺎن ﮔﻮﻳﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻼﻗﻴﺖ تاثیر بسزایی دارد.(ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺮﺗﻀﻮي، 1390).

فصل دوم: آموزش و پرورش پیش از دبستان

اهداف آموزش و پرورش پیش از دبستان

هدف آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان، پرورش و رشد همه جانبه کودک است. بنابراین برنامه­های دوره­ی پیش از دبستان باید شامل فعالیت­ها و تجربه­هایی باشد که به رشد کودک در مواردی همچون رشد جسمی و حرکتی، رشد عاطفی و اجتماعی، رشد زبان و گفتار، رشد شناختی، رشد خلاقیت، رشد زمینه­های دینی و اخلاقی که شرح آنها در ادامه آمده است

اهمیت مهارت نوشتاری و حروف الفبا

با ورود به دوره دبستان، آموزش نوشتن به طور رسمی شروع می­شود، با این وجود، براي شروع به نوشتن باید پیش از آن مهارت­هاي متعدد کسب شده باشد،که بسیاري از این مهارت­ها شامل شنیدن، درك اصوات، طرز صحیح قلم به دست گرفتن در دوران پیش از دبستان، آموزش داده می­شود، زیرا در سلسله مراتب زبان، نوشتن آخرین مرحله­اي است که باید آموخته شود.

تجربه­هاي مفید مهارت­هاي زبانی در گوش دادن و خواندن در واقع پیش نیازي براي نوشتن محسوب می­شود که شکلگیري اولیۀ این مهارت در آموزش­هاي پیش از دبستان صورت می گیرد (مصلحی و عسگري، 1384). با ورود به مدرسه است که کودکان مهارت هاي تازه را از قبیل خواندن و نوشتن فرا می­گیرند.

کودك براي خواندن و نوشتن باید آمادگی داشته باشد. منظور از آمادگی این است که کودك از نظر مهارت­هاي زبان آموزي تحت آموزش و اصلاح خوب شنیدن، سخن گفتن و از نظر سوادآموزي در مراحل اولیه خواندن و نوشتن قرار گیرد. به عنوان مثال، یکی از شرایط ضروري براي کسب مهارت دست نویسی این است.

که کودك بتواند برخی از حرکات هماهنگ بین دست و چشم را به خوبی انجام دهد و قبل از یادگیري نوشتن حروف لازم است کودکان در گرفتن مداد و نوشتن، قوت دست پیدا کرده باشند یعنی توانایی تقلید شکل ها و صورت هاي مختلف حروف را کسب کند (صفارپور، 1376).

مهارتهاي نوشتاري عبارتند از مهارت هاي خواندن و نوشتن، 15 درصد صرف خواندن و11 درصد صرف نوشتن می­شود. آموزش مهارت­هاي خواندن و نوشتن پس از آموزش سخن گفتن و شنیدن شروع می شود. همانطورکه در آموزش خواندن، میدان و قدرت دید کودك اهمیت اساسی دارد، در آموزش نوشتن هم میدان و قدرت فکر کودك اهمیت اصلی دارد (ضرغامیان، 1378).

آن چه زمینه را براي فرایند نوشتن فراهم می­سازد، عبارت از شرایط شناختی و جسمی، تسلط بر عضله­ها و داشتن الگویی براي تقلید است. بنابراین، ضروري است فعالیتهایی به منظور آماده نمودن کودکان جهت یادگیري این فرایندها، در آموزش پیش از دبستان گنجانده شود. به دیگر سخن، مجموعۀ این فعالیت ها، زمینه را براي خواندن و نوشتن فراهم می­سازد (نجفیان، 1381).

در صورتی که خواندن پیش از نوشتن، آموزش داده شود می­تواند در نوشتن بسیار مؤثر باشد. پس از آن که کودك مفاهیم و کلمه هاي ساده را یاد گرفت، می تواند جمله سازي کند و سپس با استفاده از کلمات و مفاهیم یادگرفته شده، و نیز با ترکیب حروف با یکدیگر بخش­هایی با معنی بسازد (راه پیما، 1386).

مهمترین نیاز تربیتی کودك، زبان آموزی است.حرکت کودك از مرحله پیش از خواندن به طرف خواندن رسمی در مدرسه، به طور مسلم حرکتی اختیاری است سولزبی (1992) نقطه گذر از مرحلۀ اول را زمانی می­داند که کودك بتواند سه مفهوم دانش آوایی واژه­ ها، مفهوم واژه کلمه، درك و فهم را موزون و سازگار، به کار گیرد.