کتاب مدیریت سیلاب شهری با استفاده از مدل SWAT

عنوان کتاب : مدیریت سیلاب شهری با استفاده از مدل SWAT

نویسنده: علی عبدالهی سرشار

از انواع حوادث و مخاطرات طبیعی که موجب بروز خسارت‌های زیان باری می‌گردد وقوع سیلاب است سیل یک رویداد ناگهانی و رخداد سریع و مخرب که جان و مال انسان‌ها را به خطر انداخته و مشکلات زیادی برای صاحبان زمین‌های زراعی و ساکنین حاشیه رودخانه‌ها و کارگاه‌ها به وجود می‌آورد. هر ساله در سراسر جهان انسان‌های زیادی به‌وسیله سیل جان خود را از دست می‌دهند.. سیل جریان آبی است که از ظرفیت مجرای رود تجاوز کرده و سپس به جلگه سیلابی مجاور سرازیر می‌شود.اقای علی عبداللهی سرشار نویسنده این کتاب با جمع آوری اطلاعات و انجام پژوهش های در حوضه سیلاب توانسته اطلاعات مورد نیازی را در این کتاب گرد آوری و در اختیار خوانندگان قرار داده است.

خواندن کتاب “مدیریت سیلاب شهری با استفاده از مدل SWAT” را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب به علاقمندان رشته های مهندسی  و همه کسانی که میخواهند اطلاعاتی را در این حوضه بدست بیاورند پیشنهاد می‌کنیم.

قسمتی از کتاب “مدیریت سیلاب شهری با استفاده از مدل SWAT”

بیان مسئله

بلایا و مخاطرات محیطی از دیرباز به‌عنوان مخرب‌ترین عوامل آسیب‌رسان به انسان، جامعه و زیستگاهش مطرح بوده‌اند و یکی از شاخص‌های مهم توسعه کشورها، میزان آمادگی جامعه آن‌ها در برابر انواع مختلف بلایای طبیعی است.

در اکثر کشورهای دنیا در برنامه توسعه توجه کمتری به شرایط اضطراری و بحران‌ها می‌شود. حدود 20 درصد از بلایای طبیعی ایران را سیل تشکیل می‌دهد. در یک مطالعه در 25 سال گذشته، ایران به‌طور میانگین روزانه بیش از 300 میلیون تومان خسارت ناشی از سیل داشته است(قهرودی، مجیدی، 1395؛ حسینی، 1394).

رشد سریع شهرها به همراه افزایش جمعیت آن، مشکلات زیادی را در زمینه مدیریت رواناب‌ها در هنگام رخدادهای سیلابی به همراه دارد. بارندگی‌های با شدت زیاد، کاهش نفوذپذیری به دلیل توسعه مناطق شهری و هم‌چنین وجود سیستم‌های جمع‌آوری رواناب با عمر بالا، از دلایل عمده وقوع سیلاب در مناطق شهری می‌باشد. حذف فاجعه غیرممکن است، اما کاستن صدمات ناشی از آن امری ممکن است.

از مهم‌ترین عوامل در کاهش خطر سیل، وجود آمادگی قبلی جامعه برای برخورد با آن است. این آمادگی برای برخورد با سانحه عبارت‌اند از داشتن برنامه مشخص قبلی و برنامه‌ریزی است. در سال‌های گذشته عرصه‌ی مدیریت آب‌های سطحی دچار تغییرات زیادی شده است.

این حوضه که تا پیش از این محدود به احداث شبکه‌ی فرعی زهکشی و بهسازی پل‌ها و کالورت‌ها بود، اکنون در شکل مدرن خود مجموعه‌ی گوناگونی از وظایف مانند کنترل سیلاب، مدیریت کیفیت آب، رسوب و آب‌های زیرزمینی را نیز می‌بیند. پس تأسیسات مربوط نیز باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که نیازهای مربوط به موارد مذکور را تأمین نمایند.

سیلاب‌ها هر ساله خسارات بسیار زیادی به مناطق شهری وارد می‌آورند. ازآنجایی‌که پوشش زمین و پشت‌بام‌ها در مناطق شهری اغلب نفوذناپذیرند، زمان تمرکز سیلاب به ‌شدت کاهش یافته و حجم سیلاب افزایش می‌یابد.

روش‌های کلاسیک که بیشتر مبتنی بر استفاده از شبکه‌های جمع‌آوری آب سطحی می‌باشند ممکن است تا حدودی مشکل مناطق بالادست شهری را حل نمایند ولی باعث سیلابی شدن مناطق پایین‌دست (که معمولاً شبکه آنجا قدیمی‌تر و با ابعاد کمتر است(می‌شوند و از طرفی گسترش شهر به سمت بالادست باید همراه با ترمیم و تغییر ابعاد شبکه‌های پایین‌دست باشد که انجام آن بسیار گران تمام خواهد شد.

در کشورهای در حال توسعه افزایش شهرنشینی اثرات معکوسی بر محیط‌زیست داشته است.

از آن جمله می‌توان به کاهش کیفیت منابع آب، تخریب و حذف پوشش گیاهی، سکونت در مسیل‌ها و از همه مهم‌تر به کاهش نفوذپذیری خاک اشاره کرد که خود از یک طرف موجب کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی و از سوی دیگر افزایش دبی پیک سیلاب و ایجاد سیلاب‌های شدید و خسارات جدی شده است.

در یک کلمه می‌توان گفت توسعه شهرنشینی باعث در هم خوردن چرخه هیدرولوژیک طبیعی منطقه می‌شود. ایده‌های نوین در زمینه کنترل رواناب در مناطق شهری در قرون 19 و20 متداول شد که مبتنی بر تخلیه و دفع سریع سیلاب به فاصله‌های هر چه دورتر می‌باشد. سامانه‌های زهکشی و شبکه‌های آب سطحی با پوشش سخت با این هدف احداث می‌شوند تا سرعت جریان را زیادتر نموده و توان تخلیه سیلاب را افزایش دهند.

اما عدم طراحی صحیح، اشباع شدن سریع شبکه به علت توسعه شهری، عدم بهره‌برداری و نگهداری مناسب باعث می‌شود که شبکه در اکثر موارد قادر به ایفای صحیح وظایف خود نبوده و با کوچک‌ترین بارندگی خیابان‌ها و کوچه‌ها دچار آب‌گرفتگی شوند(قهرودی، مجیدی، 1395؛ حسینی، 1394؛ تقی زاده، نقوی، 1395).

تکنیک‌های جدید در زمینه کنترل و دفع رواناب که از آن جمله می‌توان به استراتژی‌هایBMP  اشاره کرد نه تنها موجب کنترل سیلاب می‌شود بلکه با توجه به وضعیت بحرانی آب در کشور حجم قابل‌ملاحظه‌ای از آب که از دسترس خارج می‌شود را می‌توان به کمک این راهکارها ذخیره و مورد استفاده قرار داد و یا به‌وسیله ابزارهای نفوذ منابع آب زیرزمینی را تغذیه کرد.

از جمله‌ی استراتژی‌های BMPمی‌توان به حوضچه‌های ذخیره‌ی رواناب و آسفالت‌های متخلخل اشاره کرد که به‌طور عمده بر کاهش دبی پیک جریان تأثیر دارند.