کتاب مقالات برگزیده ششمین همایش و جشنواره ملی محیط زیست

عنوان کتاب: مقالات برگزیده ششمین همایش و جشنواره ملی محیط زیست

نویسنده:

 در این کتاب مجموعه مقالاتی از فعالان و متخصصان محیط زیست همچون دکتر کیوان صائب، سید مصطفی رسولی، دکتر حسین گنجی‌دوست، دکتر امیر صمدی، دکتر محمدحسین صیادی و…

در موضوعات گوناگونی مانند فناوری‌های نوپدید در محیط زیست، فلزات سنگین و سلامت انسان، شهر سبز، مدیریت پسماند، نقش آموزش در حفظ محیط زیست و…. خواهید خواند.

 

قسمتی از کتاب را باهم میخوانیم:

مقدمه

در فرهنگ الگویی ثابت برای رفتارها و عملکردهای افراد با حد و مرزمشخص تعریف می­شود.با چنین تفکری،فرهنگ واقعیاتی است که بطور سلسله وار در افراد یک جامعه یا سازمان خاص منجر به تولید رفتارهای مشخصی می­گردد.

مجموعه ای از باورها،هنجارها،انگیزه ها،نقش ها و عملکردهای اجتماعی و فنی که موجب کاهش رویارویی کارکنان،مدیران،مصرف کنندگان و عموم مردم با شرایط خطرناک و صدمه رسان شود،فرهنگ ایمنی نامیده می شود.فرهنگ ایمنی بخشی از فرهنگ کلی حاکم بر سازمان است که بر رفتارها و نگرش های اعضا در مورد ایمنی تاثیر می گذارد و به آن جهت می دهد.

پرداختن به راهکارهایی مانند فرهنگ ایمنی در سازمان ها و شرکت ها نه تنها احتمال بروز حوادث را کاهش داده بلکه دارای منافع اقتصادی و مالی بوده که نشان دهنده ی بازگشت سرمایه در دراز مدت به سازمان می باشد.در نیم قرن گذشته صنایع نفتی سعی کرده اند به روش های مختلفی آمار حوادث خود را پایین بیاورند.

اولین گام در این راه بهبود وضعیت سخت افزاری بود.گام بعدی که در دهه های 60 و 70 میلادی مورد توجه قرار گرفت،انتخاب افرادمناسب و آموزش دیده و برقراری نظام های تشویق و پاداش بودومرحله سوم توجه به سیستم های مدیریتی و بخصوص سیستم های مدیریت ایمنی بود.هر یک از این گام ها،آمار حوادث را تا حدی کاهش داده است]2[.  امروزه بیشتر حوادث و سوانح بواسطه خطاها و بی توجهی کارکنان بوجود می آید.

بنابراین به نظر می رسد گام بعدی در در جهت کاهش حوادث شغلی ایجاد یک فرهنگ ایمنی مناسب باشد.بدیهی است که توسعه فرهنگ ایمنی مناسب در مرحله اول موجب اصلاح رفتارهای فردی و نهایتا موجب کاهش خطاهای انسانی و حوادث می شود]6[. امروزه تمایل زیادی برای ایجاد و توسعه ی فرهنگ ایمنی مناسب در صنایع وجود دارد.اما به نظر می رسد تا رسیدن به شرایط ایده آل فاصله ی زیادی وجو داشته باشد.

یکی از ابزارهای حصول ایمنی،ممیزی ایمنی می باشد.مدیریت بایستی مرتبا مکان های عملیاتی را بازدید کند و آن ها را مورد بررسی قرار دهد]4[. شاید اپراتورها دستورالعمل های لازم را دریافت نکرده باشند و یا در استفاده از آن ها آموزش ندیده باشند. شاید دستورالعمل ها توسط شخصی در پشت میز نوشته شده که به عملیات نا آشنا بوده یا شاید اپراتورها،دستورالعمل ها را دانسته و درک کرده باشند]5[، ولی این احساس و گمان در آن ها ایجاد شده باشد که اجرای آن ها واقعا اهمیتی ندارد.تنها مدیران متعهد اینگونه مسایل را متوجه می شوند و آن ها را اصلاح می کنند.

در این بین با توجه به مطالب عنوان شده می توان به این مهم دست یافت که با در نظر گرفتن شرایط ویژه اقتصادی  و تحریم های همه  جانبه کنونی کشور و همچنین با اتکا بر سخنان گوهربار رهبر عزیزمان مبنی بر اقتصاد مقاومتی و تولید درونزا به نقش نوآوری های نوین در صنعت نفت با تلاش و توانایی داخلی و به تبع آن نتایج مطلوب آن از جمله افزایش راندمان عملیات و کاهش مخاطرات و بالابردن ضریب ایمنی عملیات پی خواهیم برد.

تئوری و پیشینه تحقیق

عموم کشورهای پیشرفته و در حال توسعه با درک پیچیدگی و مخاطرات بی شمار صنعت نفت وگاز اقدام به تهیه ی استانداردهای HSE و اتخاذ رهاوردی سیستماتیک در این زمینه کرده اند. به طور کلی، افراد مشغول به کار در صنعت نفت و گاز در معرض خطرات جدی قرار دارند.

در حال حاضر تورگ لوله ها حفاری توسط حفار و کارگران سکو و با استفاده از آچارهای دکل (wrenches rig) برای گرفتن افزار پیوند لوله هاو سیستم  Easy torque  برای اعمال فشار بر آچارها توسط دستگیره های دنده مانندی که جلوی حفار قرار دارد و همچنین سیستم پاور یونیت(power unite) که برای اعمال فشار برEasy torque  می باشد صورت می­گیرد.

تورگ سیلندر دارای یک سیلندر و پیستون است که فشار روغن در آن حبس می شود و با کشیدن پیستون آن توسط Easy torque ، میزان تورگ اعمال شده را بوسیله ی گیج فشار(Pressure Gauge) به حفار اعلام می­دارد. این روش تورگ با توجه به اینکه معمول هست ولی مشکلات خاص خود را دارد،از جمه اینکه چون هیچ سیستم محدود کننده ای در مسیر فشار روغن نیست.

لوله ها بیشتر از میزان مورد نیاز تورگ داده می شوند و در نتیجه باعث آسیب به لوله ها می شود و همچنین با توجه به اینکه سکوبانان به گیج فشار دسترسی و تسلط ندارند، برای مطلع شدن از تورگ مطلوب و مورد نیاز لوله ها به میزان کافی، باید مرتبا از حفار برای ادامه ی عملیات اجازه گرفته و حتی ممکن است در این شیوه لوله های حفاری به خوبی تورگ داه نشوند و باعث بازشدن و افتادن آن ها به درون چاه شود.شکل(1)پاور یونیت را به  وضوح نمایش میدهد.

 پاوریونیت جهت تامین فشار روغن تورگ لوله ها

در حال حاضر هیچ سیستم یا دستگاه خاصی برای مکانیزه و هوشمند نمودن این پروسه در دکل های حفاری تعبیه نشده است و تنها شاهد تورگ لوله های جداری با دستگاه “جم سیستم” هستیم، این در حالی است که لوله های جداری لوله های ثابت در چاه هستند و پس از ست شدن در چاه توسط سیمان نگه داشته می شوند.

و نسبت به لوله های حفاری دایما در حال باز و بسته شدن و ورود و خروج به چاه نیستند، بنابراین سیستم پیشنهادی برای تورگ لوله های حفاری بوده است و این عدم توجه به باز و بست کردن مدام لوله ها و همچنین عدم راهکار برای رفع این نقص، بارها شرکت های حفاری را متحمل خطاها و به تبع آن خسارت های جانی و مالی فراوانی کرده است.

مواد و روش ها

با توجه به اینکه تاکنون اقدام قابل توجهی برای طراحی و ساخت سیستم های مرتبط با تورگ لوله های حفاری با در نظر گرفتن اصول و قواعد ایمنی نشده صورت نگرفته است، لذا منبع بررسی و مطالعه ما روش های سنتی و تجربیات و شواهد حاصل از کار در دکل های حفاری چاه های نفت و گاز می باشد.]3[

چگونگی تورگ لوله های حفاری در دکل های نفت و گاز

سیستم هوشمند تورگ لوله های حفاری از چند متر شیلنگ(hose) مجهز به فیتینگ(feting) و یک سنسور فشار و یک نمایشگر لمسی جهت تنظیم و محدود کردن سنسورو میزان تورگ بصورت دستی از(1400-25000lb/ft) برای فرستادن دستور به پردازشگر و یک پردازشگر (plc) و یک چراغ سبز و بوق هشدار برای مطلع کردن سکوبانان و یک کلید(off/on) الکتریکی برای خاموش کردن دستگاه پاوریونیت با دستور از سنسور فشار و همچنین یک کلید(off/on)برای خاموش و روشن کردن سیستم بصورت دستی تشکیل شده است.

به این صورت که سنسور فشار میزان تورگ اعمال شده به لوله ها را از تورگ سیلندر می گیرد و زمانی که این میزان فشار به محدوده ای رسید که توسط نمایشگر لمسی برای آن تعریف کرده ایم و به پردازشگر فرستاده ایم، سنسور بلافاصله پیامی را به پردازشگر ارسال می کند. پردازشگر پس از دریافت پیام از سنسور،همزمان دو دستور را به سمت پاوریونیت و آلارم کار گداشته شده بر روی اتاقک حفار می فرستد.

دستور اول اینکه با استفاده از کلید خاموش و روشن اکتریکی دستگاه پاوریونیت را خاموش کند و مانع اعمال فشار روغن و در نهایت تورگ اضافی شود.

دستور دوم اینکه با روشن کردن چراغ سبز و عمل کردن بوق هشدار،سکوبانان را متوجه تورگ خوردن لوله ها و اجازه عملیات می کند.

در صورت تشخیص حفار به عدم نیاز استفاده از سیستم هوشمند، وی می تواند سیستم را توسط کلید خاموش و روشن دستی از مدار خارج نماید.شکل (3) دیاگرام و چگونگی قرار  گرفتن اجزای سیستم را نمایش می دهد.

دیاگرام و چگونگی قرار گرفتن اجزای سیستم

نتایج و بحث

در صورت استفاده از سیستم هشمند تورگ لوله های حفاری، با توجه به اینکه میزان تورگ، با استفاده از سنسور و بدون دخالت دست انجام می­گیرد، بنابراین میزان خطاهای انسانی کاهش و تقریبا رو به صفر میل می کند. جدول (1) مقاسه میزان تورگ اعمال شده به لوله های حفاری را درصورت وجود یا عدم وجود سیستم هوشمند، نشان می دهد.

نتيجه گیری

در صورت بکارگیری سیستم هوشمند تورگ لوله های حفاری،علاوه بر اینکه شاهد شیوه ای نوین در عملیات حفاری هستیم بلکه مزایایی همچون، افزایش طول عمر لوله های حفاری با توجه به اینکه لوله ها به میزان لازم و کافی تورگ میخورند.

بالا بردن عمر دستگاه پاوریونیت با توجه به اینکه بعد از هر بار تورگ دادن لوله ها، باید دستگاه توسط حفار خاموش شود و در روش سنتی دراکثر مواقع به دلیل حجم بالای کاری و فراموش کردن حفاران، دستگاه روشن باقی می ماند.

پایین آمدن زمان انجام عملیات و افزایش بهره وری دکل حفاری و همچنین مسلط بودن حفار به انجام هرچه بهتر عملیات و پایین آمدن حجم کاری.

و بالاخره اینکه در صورت استفاده از این سیستم دیگر شاهد شکستن آچارهای دکل و همچنین پارگی کابل های آن ها به دلیل اعمال تورگ حساب نشده وزیادی نیستیم و با افزایش ضریب ایمنی و کاهش صدمات و خسارات روبه رو خواهیم بود.

سپاسگزاري

بر خود تکلیف می دانم که از مدیر عامل و پرسنل شرکت حفاری و اکتشاف انرژی گستر پارس (پدکس) بخصوص معاونت حفاری جناب آقای محمد منجزی و همچنین مدیریت ایمنی و بهداشت، جناب آقای حامد سیفی و مدیر اداری و منابع انسانی سرکار خانم حمیدی فر که همواره مشوق ما در نگارش مقاله و همچنین ثبت اختراع این سیستم بوده اند کمال تقدیر و تشکر را داشته باشم.

رئيس HSE شركت ملي پخش فراورده هاي نفتي-منطقه ايلام

چكيده

صنعت نفت و گاز و ديگر صنايع مرتبط با آن جزء مراكز حساس (و بعضا”حياتي) از نظر تعاريف پدافند غيرعامل مي باشند. شايد در قرن آينده با كاهش ميزان ذخاير نفت دنيا روي آوردن به ديگر اشكال انرژي مقرون به صرفه باشد، اما قطعاً در حال حاضر جهان بدون نفت غيرقابل تصور است. صنعت نفت ايران با گذشته اي درخشان و آينده اي پرچالش روبروست.

كاهش قيمت جهاني نفت در ادوار مختلف بازارهاي جهاني سرمايه گذاري در بخش هاي مختلف را سخت كرده است. حفظ و صيانت از سرمايه هاي موجود در اين دوره زماني و در همه برهه ها از اهميت استراتژيك برخوردار بوده است. حوادث بعنوان عامل اصلي اتلاف منابع در صنعت نفت شناخته مي شود؛ از اينرو برنامه ريزي جهت مديريت حوادث همواره جزء اولويت هاي صنعت بوده است.

اين تحقيق با روشي توصيفي-تحليلي، الگویی دوبعدی از سلسله مراتب حوادث ارائه مي دهد و قصد دارد با تحليل شرايط مختلف در قالب نواحي زمان-زيان، ديدي كامل از وضعيت حال و آينده در اختيار مديران و مسئولين سازمان ها و شركت ها بدهد. نواحي مورد اشاره در این الگو شامل 7 ناحيه مي باشند: عادي، پرريسك، پر حادثه، اضطراري، بحران، فاجعه و بازيابي.

مقدمه

در گذشته حادثه به رويدادي ناخواسته و غيربرنامه ريزي شده اطلاق مي شد. براي بسياري حادثه رويدادي بوده است كه شانسي اتفاق افتاده و افراد قادر به پيشگيري از آن نبوده اند. اما امروزه همه مي دانيم كه تمامي حوادث، بيماري ها و موارد فوتي قابل پيشگيري هستند. OSHA پيشنهاد مي دهد به جاي Accident از Incident استفاده شود. فلذا حادثه (Incident) رويدادي ناشي از كار است كه فارغ از شدت آن منجر به آسيب يا بيماري افراد شود يا پتانسيل آسيب را داشته باشد (OSHA, 2007).

علت بررسي و تحقيق حوادث در جوامع صنعتي و صرف هزينه هاي زياد جهت امورات تحقيق و توسعه در اين زمينه چيست؟ پاسخ روشن است؛ قطعاً حوادث در بالارفتن ميزان هزينه هاي ناشي از خسارات جاني، مالي، معنوي و اعتباري شركت ها و سازمان ها نقش بسزايي دارد. علاوه بر هزينه هاي مستقيم حوادث بواسطه مرگ و مير، از كار افتادگي، خسارت به تاسيسات، محيط زيست و…، هزينه هاي غيرمستقيم متعاقب آن اغلب بيش از 90% هزينه هاي ناشي از حوادث بوده است.

با وجود پيچيدگي انسان ها در مطالعات رفتارشناسي و نقش آن در بروز حوادث بعنوان يكي از ريشه هاي اصلي حوادث، هنوز هم مي توان اميدوار بود كه با مديريت صحيح منابع انساني از اتلاف منابع جلوگيري نمود (بشيري، 1392). رفتار هاي ناايمن علت اصلي وقوع حوادث در شركت هاي نفت و گاز بوده و هست (OGP, 2010).

بدين ترتيب عمده برنامه هاي شركت ها بايد در حيطه آموزش، آگاه سازي، افزايش مهارت ها، انتقال دانش و هوشيارسازي افراد در محيط كاري باشد. با بالابردن ضريب آگاهي افراد در محيط هاي كاري مي توان اميدوار بود كه ميزان حوادث نيز پايين بيايد.

در كنار رفتارهاي ناايمن، شرايط ناايمن بعنوان ديگر عامل و ريشه بروز حوادث مورد توجه است. استانداردسازي رويه ها، نظارت دقيق بر اجراي دستورالعمل ها، استفاده از امكانات، تجهيزات، مواد خام و وسايل كاري استاندارد، و در نهايت كنترل كبفبت ابزارهاي اصلي در ايمن سازي شرايط محيط كاري مي باشند.

علاوه بر بهره گيري از سيستم هاي به روز پايش و كنترل ديجيتالي، نبايد از نظارت انساني نيز غافل ماند. نظارت دائمي مهندسان و سوپروايزران در محيط هاي كاري در ايمن ماندن شرايط كاري و پيشگيري از بروز خطا بسيار موثر مي باشد.

امروزه بالارفتن جمعيت و نياز روبه رشد و فزاينده به محصولات متنوع در تمامي زمينه ها، منجر به شكل گيري صنايع پيچيده با فرايندهاي پرخطر شده است. پيچيدگي فرايندها يكي از عوامل بروز خطا مي باشد؛ از اينرو شكل دهي و تقويت لايه هاي حفاظتي متعدد و مستقل از يكديگر يكي از مهمترين راهكارهاي پيشگيري از بروز حوادث مي باشد.

شمای كلی الگو

شكل 1 شمايي كلي از الگوی دو بعدی رشد حوادث ارائه مي دهد.

نمودار داراي دو بعد “زمان-زيان” مي باشد. در گذر زمان هرچه احتمال و شدت وقوع حوادث بالاتر رود، ميزان خسارت يا زيان نيز بالاتر مي رود. با نگاهي اجمالي به نمودار، 7 مرحله يا ناحيه در ابعاد زمان-زيان تعيين و تعريف مي شود:

• ناحيه عادي
• ناحيه پرريسك
• ناحيه پرحادثه
• ناحيه اضطراري
• ناحيه بحران
• ناحيه قاجعه
• ناحيه بازيابي

الگوی دو بعدی رشد حوادث

در ادامه مختصات و شرايط هر ناحيه به تفصيل توضيح داده خواهدشد.

درخصوص اين نمودار برخي نكات كلي قابل ذكر است:

• طول و ارتفاع هر ناحيه در نمودار فرضي مي باشد؛ بعنوان مثال درصورت ايمن بودن تمامي شرايط همواره در ناحيه نرمال يا پرريسك خواهيم بود. لذا ناحيه عادي مي تواند يك روز يا يك سال باشد و به همين ترتيب براي بقيه نواحي نيز صادق است.
• ترتيب و توالي بين نواحي پيوسته است؛ بدان معني كه هيچ وقت از ناحيه عادي به ناحيه فاجعه پرش گسسته وجود نخواهد داشت. شايد مدت زمان نواحي پرريسك يا پر حادثه كوتاه باشد، اما قطعاً براي وقوع يك فاجعه، قبلاً مي بايست الزاماً نواحي قبلي گذرانده شوند.
• به عبارت ديگر درصورت كنترل و مديريت هر ناحيه، ناحيه بعدي رخ نخواهد داد. بنابراين اين الگو شبيه يك زنجير مي باشد؛ در هركجا يك رشته از زنجير منقطع گردد (كنترل و مديريت ناحيه)، ناحيه بعدي شكل نمي گيرد.
• هر ناحيه پيش نياز تمامي نواحي بعد از خود مي باشد؛ بعبارت ديگر در هر ناحيه مي بايست تمامي اقدامات لازم بمنظور جلوگيري از وقوع تمام نواحي بعدي را بعمل آورد و نه فقط ناحيه بعد از خود را.
• درصورت كنترل يا مديريت شرايط هر ناحيه و بهبود اوضاع، يك ناحيه يا گام به قبل برگشت خورده مي شود.
• وقوع يا مشاهده هر سطح از خسارت، زيان يا حادثه بمعناي گذار به ناحيه بعدي مي باشد و بالعكس.

 ناحيه عادي

ناحيه نرمال يا عادي شرايط معمولي زندگي كاري مي باشد كه در آن با كنترل تمامي شرايط ناايمن، ميزان ريسك پايين آمده و تعداد حوادث ناچيز مي باشد. بدليل وقوع حوادث جزيي (FAC) و همچنين شبه حوادث، همواره ميزاني از خسارت يا زيان متصور مي باشد با اين وجود مقدار اين زيان آنقدر چشمگير نمي باشد.

بديهي است در ناحيه عادي (مشابه زمان صلح قبل از وقوع جنگ) مي بايست تمهيدات و برنامه ريزي هاي لازم جهت پيشگيري از وقوع حوادث آتي بعمل آيد. به همين منظور مسئوليت ها، وظايف و كارهاي قابل انجام به مراتب از تمامي نواحي ديگر بيشتر است. به خلاصه اي از مهمترين مسئوليت ها و امورات مي توان اشاره نمود:

• فرهنگ سازي ايمني
• ارزيابي ريسك
• آموزش تئوري و عملي ايمني
• مميزي، بازرسي و نظارت هاي دوره اي
• تهيه دستورالعمل ها و رويه ها
• تدوين چشم انداز، اهداف و برنامه هاي كوتاه و بلند مدت
• اجراي برنامه هاي مانور و تمرينات تيم هاي عملياتي
• تهيه و ابلاغ شرح وظايف تمامي پرسنل در مواقع اضطراري و بحران
• ارتقاي برنامه هاي پدافند غيرعامل بمنظور كاهش آسيب پذيري تاسيسات در مقابل تهديدات
• مطالعه، تحقيق و توسعه
• بررسي و تجزيه تحليل حوادث

ناحيه پرريسك

درصورت بالارفتن ريسك ناشي از عدم كنترل يا مديريت صحيح رويدادها، شرايط كاري و رفتارهاي پرسنل، تحمل سطحي از ميزان خسارت غيرقابل اجتناب مي شود. در ناحيه پرريسك مي بايست انتظار وقوع شبه حوادث و حوادث جزئي و تكرار وقوع اين موارد را داشت. هرچه تعدد شبه حوادث و حوادث جزئي بيشتر مي شود مواردي از حوادث منجر به اعزام به درمانگاه يا مراكز بيمارستاني (MTC)نيز گزارش مي شود.

بدليل گذار از ناحيه عادي به ناحيه پرريسك، مجموعه اقدامات لازم جهت كنترل شرايط و بازگشت به شرايط نرمال اگرچه به اندازه ناحيه عادي نمي باشد، اما كماكان كارهاي بسياري مي توان انجام داد تا از وقوع نواحي بعدي پيشگيري نمود.

تنها نكته اين است كه بايد اين مجموعه اقدامات را با اولويت، حساسيت و فوريت بيشتري نسبت به شرايط عادي انجام داد. از جمله مهمترين اقدامات لازم جهت كنترل ناحيه پرريسك علاوه بر اقدامات ذكر شده در بخش قبل مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

• اعمال نظارت مستمر و شديد
• كنترل ريسك (يك گام پس از ارزيابي ريسك)
• تقويت لايه هاي حفاظت مستقل و وابسته ايمني (D&I PLs)