کتاب هندبوک بهره برداری شبکه فاضلاب

عنوان کتاب: هندبوک بهره برداری شبکه فاضلاب

نویسنده: حسین افکاری

کتاب هندبوک بهره برداری شبکه فاضلاب نوشته حسین افکاری، با هدف هدایت و سازمان‌دهی مدیران و ناظران شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب تهیه شده است. این کتاب به تصفیه و مدیریت فاضلاب‌های شهری و خانگی می‌پردازد.

مدیریت یک شبکه جمع‌آوری فاضلاب ممکن است چالش‌های بسیاری را موجب گردد. زیرساخت‌های فرسوده و رو به زوال، توانایی و اعتبار شبکه را کاهش داده و هزینه بهره‌برداری و نگهداری و احتمال خرابی را افزایش می‌دهد. نوسان جریان فاضلاب (توسط افزایش یا کاهش چشمگیر مشترکین) می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که مدیریت را سخت‌تر می‌سازد.

چکیده ای از کتاب:

پیشگفتار

این فصل عوامل طراحی و چگونگی تأثیر آنها بر بهر هبرداری و نگهداری شبک ههای فاضلاب بهداشتی
را مورد بحث قرار م یدهد. بیشتر موضوعات مورد بحث در این فصل به شبک ههای جم عآوری آب
سطحی و شبک ههای مرکب مرتبط است. موارد موجود شامل جوانب ویژه طراحی شبک ههای مرکب و
آب سطحی نم یگردد ولی در انتهای فصل اسامی مراجع مختلف پیشنهادی آمده است. محدود ههای
مورد استفاده در طراحی فاضلابروها معمولا در مراحل اولیه پروژه مورد توجه قرار گرفته اجرایی
م یگردد. توصیه م یگردد اطلاعات ورودی از کارکنان طراحی داخلی، مدیران نگهداری، مسئولین
بهر هبرداران، زمی نشنا سها و ساز هکارها اخذ گردد. این افراد م یدانند کجاها احتمال بروز مشکلات
وجود دارد بنابرین م یتوانند در مراحل اولیه پروژه، اطلاعات ارزشمندی در اختیارمان قرار دهند.
نکات کلیدی طراحی که بهر هبرداری و نگهداری را تحت تأثیر قرار م یدهد

عبارتند از:
• محل خطوط، رقوم و عمق ها
• جغرافیای مسیر
• اندازه آدمروها
• کانا لهای آدمروها
• تأثیرات ایستگا ههای پمپاژ
• تمهیدات کنترل بو
• ابزار دقیق و کنترل سیستم
• آشفتگی Induced )مانند آدمروهای ریزشی(
• دسترسی به فاضلابرو و آدمروها
• ظرفیت مجاز برای آبهای ریزشی و نفوذی ) )I/I
• دانستن مشخصات جریان
• نسبت دبی اولیه به دبی طراحی
• درجه مراقبت از سازه
• تخصص بخش نگهداری از شبکه فاضلاب
اگر پرسنل نگهداری دسترسی مناسب به سیستم نداشته باشند نه نگهداری منظم و نه سرویس
اضطراری موفقی تآمیز نخواهد بود. یکی از راههای تشویق طراح برای شرک تدادن پرسنل نگهداری
در طراحی، لزوم تأیید طرح نهایی توسط مدیر نگهداری است.
به طور اید هآل شبک ههای جم عآوری باید طوری طراحی شوند که هزینه کل چرخه حیات آن )هزینه
اولیه به اضافه هزینه بهر هبرداری و نگهداری(، به حداقل برسد. شبک های که خوب طراحی شده باشد،
بهر هبرداری و نگهداری از آن نیز راحت و مؤثر است. ولی برخی سیست مها که طراحی خوبی دارند،
به دلیل تکنی کهای ضعیف ساخت و ساز، تغییرات میدانی، نبود نظارت و آزمایش ضعیف هنگام
تحویل، خوب اجرا نم یشوند. بدون توجه به)علاوه بر( دلایل مذکور، برخی شبک هها تغییر شکل یافته
و نیازمند نگهداری کلی است.
83
یطیحم تسیز و ینوناق )تاموزلم(طیارش-1-1هکبش رد یحارط تعرس -1-1-1
طسوت و هتشاد یلک یحارط تعرس کی دیاب یکیژولوردیه یاه متسیس ای یروآ عمج یاه هکبش.دنشاب هدش هتفریذپ لاردف ای یتلایا یاه نامزاس ات 5 طسوتم تشگزاب هرود اب نافوط هب طوبرم ًلاومعم( ار یحارط تعرس نیا اه تکرش رتشیب یاه هداد و قباوس زا هدافتسا اب هک( زیربآ هزوح ای هکبش ،تاسیسأت یزیر همانرب لوط رد )لاس 10 I/I و بلاضاف نایرج ینیب شیپ دیاب یحارط تعرس رد .

دننک یم نییعت ،)دریگ یم تروص یداصتقا یلک لاقتنا تعرس کی صاصتخا .دشاب هدش ینیب شیپ )یگدنراب و یلصف تارییغت هب هتسباو( زاجم هک اه یگدش گنت ندمآ دوجوب زا و هدروآ مهارف یزاسون و تخاس ،یحارط هدودحم یارب ییانبم.درک دهاوخ یریگشیپ ،دوش یم CSOs و SSOs هب رجنم
روحم کسیر یحارط یاه هنیزگ-1-1-1-1
درکیور نیا .یگدنراب هن دوش یم هاگن کسیر هاگدید زا یروآ عمج هکبش یحارط تعرس هب ًاریخا یوگخساپ هک دنک جرخ یا هکبش یارب ار شیاهرلاد ایآ دریگب میمصت ات دهد یم هزاجا هعماج هب .دشاب هدنیآ یاهزاین یوگخساپ رتمک هنیزه اب هک دنک بصن یدیدج هکبش ای تسا ینونک یگدنراب هدنیآ رد گرزب یگدنراب کی لرتنک مدع ای لرتنک هب طوبرم کسیر و اه هنیزه کسیر ،لیلحت نیا .دنک یم هسیاقم ،فلتخم یاهویرانس رد ار
یناراب یاوه تاسیسأت -2-1-1-1
ارجا و یحارط یناراب یاوه هب طوبرم یاه نایرج لرتنک و تیریدم یارب یناراب یاوه تاسیسأت نکمم اهنآ .

دننک یم کمک یمومع تشادهب و تسیز طیحم تظافح هب تاسیسأت نیا .دنوش یم بلاضاف هناخ هیفصت تسدلااب هب ار هیلخت صاخ طیارش تحت هک دنشاب هدش یحارط یروط تسا تاسیسأت یلو دراد زوجم هب زاین دنک یم راک یراظتنا دروم یبد اب هک یتاسیسأت ره .دنهد ماجنا .دنوش یحارط ،هیلخت نودب و )Inline( یلخاد ای )offline( ازجم هریخذ تهج تسا نکمم ،یناراب یاوه ،یریگلاغشآ دننام ؛دشاب هتشاد دنیآرف دنچ زا یبیکرت ای کی تسا نکمم یناراب یاوه تاسیسأت زا رتگرزب هتفای لاقتنا یبد رگا .دشاب یریگرلک ای ینزرلک ،یلخاد ای ازجم ریاخذ ،هیلوا یریگ هناد هکینامز,

دش دهاوخ هیلخت زاجم رادقم هب مهنآ هدنریذپ رهن ای هناخدور کی هب دشاب تاسیسأت تیفرظ .دش دهاوخ هداد تشگزاب یروآ عمج هکبش هب هدش هریخذ مجح ،تفای شهاک ناراب زا لصاح یبد دهاوخ SSOs یناوارف و اه نیمزریز هب بلاضاف ندز سپ هب طوبرم تلاکشم زا یناراب یاوه تاسیسأت .دریگ رارق یبایزرا عماج دنیآرف تحت دیاب یناراب یاوه تاسیسأت .تساک
یطیحم تسیز بناوج -2-1-1
ینوگانوگ یاه هبنج یطیحم تسیز رظن زا یروآ عمج یاه هکبش رد یزاسون و دیدج زاس و تخاس
84
دارد:
• گون ههای در خطر)در حال انقراض(
• کیفیت هوا
• رفت و آمد
• آبراه هها، پوشش گیاهی، نواحی تسطیح شده
• کیفیت آب
جوانب زیست محیطی باید قبل از طراحی تحقیق و مشخص شوند تا تعدی لها در اسناد طراحی
آورده شود.
-2-1 صدور مجوز
ملزومات صدور مجوز نیز طراحی را تحت تأثیر قرار م یدهند. طراح باید قبل از نهای یکردن طرح از
مجوزهای مورد نیاز و شرایط آنها، آگاهی داشته باشد. در مورد این مجوز باید با کارفرما مذاکره شود
چون ممکن است اطلاعات بیشتری در این مورد داشته باشد.
-2 دستورالعم لهای طراحی
برای کمک به طراح باید از این چ کلیست بهره برد تا مطمئن شویم مراحل به خوبی دنبال م یشوند:
• مدیر پروژه و تیم معرفی شده
• هدف پروژه )توسعه، جایگزینی، نوسازی و …(
• برنامه زمانی و بودجه در نظر گرفته شده برای پروژه
• مسیر انتخابی
• تأثیرات عمومی، رفت و آمد و زیس تمحیطی
• ملزومات صدور مجوز
• تحقیقات ژئوتکنیکی انجام شده
• هیدرولیک و اندازه لوله
• جنس لوله انتخابی
• نوع آدمرو و فضای اشغال شده
• مشخصات نصب لوله و جنس آنها
• خطوط فرعی و انشعا بهای تعریف شده
• طرح کنترل رفت و آمد
• کنترل خوردگی و بو در محل
• ساز ههای با طراحی خاص، مانند تون لها و متعلقات مربوطه
• اساس گزارش طراحی
• هزینه برآورد شده
85
هصقانم طیارش •
هژورپ تیریدم -1-2
همانرب لرتنک دیاب هژورپ ریدم ،دنک یم هدروآرب ار یحارط فادها هک قفوم هژورپ کی نتشاد یارب نیا .دش دهاوخ لئان یلصا فادها هب هژورپ هک دنک لصاح نانیمطا و لیهست ار هجدوب و یدنب نامز.ددرگ میظنت فادها قبط فیاظو و هدش هتفرگ راکب بسانم لنسرپ هک تسا نآ مزلتسم راک
لصاح نانیمطا ،دش دنهاوخ هیدییأت ذخا هب قفوم هکنیا و دانسا تیفیک زا دیاب نینچمه هژورپ ریدم رازبا .

درک دهاوخ تیاده ،هژورپ مامتا یارب هدش میظنت همانرب ماجنا تمس هب ار میت هیقب ریدم .دنک هداد هاگیاپ ای هدرتسگ هحفص ،یدنب نامز رازفا مرن لماش دناوت یم هژورپ ریدم طسوت هدافتسا دروم رد هژورپ یارجا دوش نئمطم دیاب ریدم .دشاب )هملک شزادرپ( یطابترا رازفا مرن و هجدوب یریگیپ.دندرگ یم ارجا رظن دروم تیفیک اب و نامز
نارواشم زا هدافتسا -2-2
،یبایشزرا هلحرم کی ًلاومعم .دنا هدش رهاظ قفوم زین هژورپ تیریدم رد یحارط رب هولاع نارواشم دوجو ،دشاب هتشادن ای هتشاد هبحاصم تسا نکمم هک باختنا هلحرم کی و داهنشیپ هلحرم کی هژورپ ًاریخا تکرش هک تسا نیا میت ای تکرش کی باختنا هلحرم رد هبنج نیرتمهم ًلاامتحا .دراد.دشاب هدناسر نایاپ هب ار هباشم یاه
یبایریسم تاظحلام -3-2یحطسریز و یحطسور ضراعم نیمخت -1-3-2
ره رد یلو دوب دهاوخ توافتم راشف تحت یاهوربلاضاف و یلقث یاهوربلاضاف رد یبایریسم تاظحلام ریسم ییاهن باختنا رب یدایز لماوع .ددرگ دیکأت یحارط ماگنه هب یرادهگن و یرادرب هرهب رب دیاب ود:زا دنترابع یحطسور یاه متسیس یارب مهم تاظحلام .

دراد ریثأتیکاخ یاه نیمز لباقم رد هدش حیطست یاه نیمز • حطس رد )ناراب( بآ ندش یراج لیسناتپ • یراجت و ینوکسم یاه نامتخاس هب یکیدزن • یرادیاپ هرطاخم ای تازیهجت ناکم لقن رد تیدودحم دننام زاس و تخاس تلاکشم •
رواجم یاه هزاس رورم و روبع رد للاتخا • یخیرات ای یبآ تسیز ،یکیژولویب للاتخا • نآ لیهست طیارش و هتفرگ تروص رورم و روبع اهنآ رد هک ییاه نیمز هعطق دادعت • کاخ و یسانش نیمز طیارش • ایرد جاوما و هناخدور ،ینیمز ریز بآ رب تاریثأت •
86
• عمق ترانشه و تجهیزات ایمنی
-1-1-3-2 نقشه برداری
در طراحی خط انتقال باید از کیفیت داد ههای میدانی اطمینان حاصل شود. بسیار ضروری است
که بهترین توصیف از شرایط موجود ارائه گردد چون پس از آغاز بکار سازه، برای تنظیمات خیلی
دیر است. انتخاب دقیق نقش هبردار بر اساس تجربیات قبلی همان اهمیتی را دارد که انتخاب طراح.
سابقا این دو با هم کار م یکردند. مح لیابی تأسیسات بر روی زمین شاید به حد کفایت دقیق نباشد
و پیمایش مورد نیاز باشد.
-2-1-3-2 پیمایش
پیمایش به مح لیابی تأسیسات زیرزمینی با خلأ یا ابزار دیگر برای تعیین عمق و جهت افقی، اطلاق
م یگردد. در صورت وجود خطوط تحت فشار دیگر مانند گاز، آب یا مواد قابل انفجار شرایط بحران یتر
است. ولی فیبر نوری و خطوط ارتباطی نیز بحرانی هستند چون در صورت رساندن آسیب به آنها،
کل جامعه تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
برای یافتن تأسیسات بیشتر و انجام هرچه بهتر کارها، بودجه کافی باید در نظر گرفته شود. بودجه
صر فشده به هنگام طراحی، هزینه تغییرات در طول اجرا را ذخیره خواهد کرد.
-2-3-2 ژئوتکنیک
تحقیقات ژئوتکنیک اطلاعات مهمی برای طراح فراهم م یکند بطوریکه نه تنها بر هزین ههای طراحی
و اجرا بلکه بر دوره طرح نیز تأثیر خواهد گذاشت. اگر تمهیداتی برای مقابله با خورندگی خاک
اندیشیده نشود، تخریب فاضلابروها و آدمروها تسریع خواهد شد. تحقیقات م یتواند وسعت سنگ
در منطقه را مشخص کرده و امکا نسنجی نصب لول هها به صورت ثقلی و تح تفشار را تحت تأثیر قرار
دهد. همچنین ضریب انبساط خاک و شرایط پایداری آن مشخص م یشود که بر اساس آن طراح
جنس لول هها را طوری انتخاب خواهد کرد تا مقدار حرکت طولی و عرضی بر روی بستر مشکلی
ایجاد نکند. معمولا داد ههای ژئوتکنیکی به فاصله هر 300 متر ) 1000 فوت( برداشت م یشود. در
هر نقطه که مشخصات و ترکیب خاک تغییر کرد نیز باید برداشت انجام شود. در تقاطع تون لها، باید
در ابتدا، وسط و انتهای تقاطع برداشت انجام گیرد. این اطلاعات به تعیین نوع تونل و تجهیزات مورد
نیاز برای ساخت آن، کمک می کند. در حالت ترانشه باز داد ههای ژئو تکنیکی، باعث ارائه پیشنهادات
و تأمین نیازهای سپرکوبی خواهد شد.
-3-3-2 کنترل رفت و آمد
با توجه به محل نهایی قرارگیری تأسیسات، عقلانی است برای حداقل کنترل ترافیک توسط پیمانکار،
دستورالعملی ارائه گردد. پرچ مگذاری شاید کافی نباشد. مدیران باید با مسئولین امر مشورت کنند
87
.دنراد ارجا لوط رد رورمروبع لرتنک دروم رد یتاراظتنا هچ اهنآ دننادب و
یگشیمه یسرتسد -4-3-2 جراخ سرتسد زا وربلاضاف هک دتفا یم قافتا لیلد نیا هب یرادهگن و I/I هب طوبرم تلاکشم رتشیب ارجا لاح رد هتفاین هعسوت قطانم رد هک ییاه ژورپ یارب ناکما دح ات .تسین مظنم یبایزرا لباق و هدوب شهاک تقو چیه ًلاامتحا اه هداج نیا تخاس هنیزه .

تفرگ رظن رد یسرتسد یاه هداج دیاب دنتسه رد راک نیا ماجنا یارب یرتهب تازیهجت و رت بوغرم حلاصم ناراکنامیپ هدنیآ رد یلو تفای دهاوخن تقد دیاب )رت بوطرم( دایز یگدنراب اب قطانم رد یسرتسد هداج تخاس یارب .

تشاد دنهاوخ رایتخا دریگ ماجنا ریگرد یاه هورگ یگنهامه و هزاجا اب دیاب یسرتسد داجیا هب میمصت .ددرگ لامعا یرتشیب رد یسرتسد هار داجیا تاقوا یهاگ .دنا توافتم یکیزیف تاصخشم رظن زا بوطرم یاه نیمز نوچ راتسود یاه هنیزگ لابند هب دیاب ریدم .تسا دایز یلیخ هنیزه و شلات ،نامز مزلتسم اه نیمز هنوگنیا .دشاب ،دنزیگنارب شلاچ رتمک هک ییاهنآ و هنیزه مک ،تسیز طیحم
اب تقوم و یمئاد تادیهمت تعسو دروم رد و دشاب هارمه اه نامزاس و امرفراک اب هراومه دیاب حارط هدنیآ رد ریمعت یاه هنیزه )کیراب( دشاب مک هکبش قمع هب تبسن هداج ضرع رگا .دیامن ثحب اهنآ هقطنم رگا هژیو هب .دش دهاوخ دایز یلیخ )یسرتسد تیدودحم ای قمع نآ رد ینز عمش لیلد هب( درک دنهاوخ زاس و تخاس نآ رد و دش دهاوخن اهر دوخ لاح هب هدودحم نیا دشاب رت هتفای هعسوت .دوب دهاوخ رتشیب بتارم هب تاریمعت هنیزه سپ
و ناحارط .دریگب ار نکمم )اج( یاضف نیرتمک هک دشاب یروط دیاب یسرتسد ریسم باختنا .دنریگب رظن رد یعقاو رادقم زا رتمک ار یسرتسد هار تخاس یارب زاین دروم نامز دنلیام نایامرفراک.تسا مهم ،دراد تیمها ارجا دانسا هیهت هک نازیم نامه هب هژورپ لک یارب یدنب نامز همانرب هیهت
یمومع باتزاب -5-3-2
رد زین ار اهنآ یاهزاین دیاب سپ دنریگ یم رارق ریثأت تحت مدرم ،اه هژورپ نیا هطساوب هکنیا هب هجوت اب هکینامز .تفرگ دهاوخ تسد رد ار هژورپ تسایس ،یسدنهم یاج هب تروصنیا ریغ رد .تفرگ رظن یرازگرب راک نیرتهب )کیفارت یوگلا و ریسم رد رییغت دننام( دراذگ یم ریثأت مدرم رب ،هژورپ کی .تسا یمومع تاسلج
تلایهست و یسرتسد هار -6-3-2
داجیا اب ،هدنیآ رد یرادهگن تایلمع و ارجا لحم هب نئمطم یسرتسد زا نانیمطا یارب دیاب حارط:دشاب هتشاد رظن رد زین ار ریز یدیلک دراوم ،هلول طخ یور رب یضرع عطاقمدش دهاوخ رفح هشارت هنوگچ • دش دنهاوخ هدیشک نوریب هشنارت لخاد زا هنوگچ حلاصم • تفرگ دهاوخ ماجنا هنوگچ یزیرکاخ و یزاسرتسب •
88
• روش انتقال لوله و نصب در داخل ترانشه
• مجوزهای مناسب برای کنترل عبور و مرور
• عبور و مرور و دسترسی برای انجام نگهداری در آینده
• ایمنی
تسهیلات دائمی باید طوری باشد که فضای کافی برای حفاری در شرایط جایگزینی یا نوسازی را
در آینده فراهم آورند. ماشی نآلات و تجهیزات باید قادر باشند به راحتی جهت بازرسی و شستشو به
آدمروها دسترسی داشته باشند. عرض 9 تا 14 متر ) 30 تا 45 فوت( برای راه دسترسی به خط لوله،
معمول است. اندازه دسترسی موقت بسته به پروژه معمولا 15 متر بیشتر )یک طرف یا هر دو طرف(
از راه دستری دائمی است. برای یک لوله 1829 متری )قطر 72 اینچ( عرض کل دسترسی 37 متر
منطقی است. باید دقت داشت که برای ایجاد چوب بست و سایبان جهت توقف ماشی نآلات و اقلام
خریدار یشده شاید نیاز به دسترسی موقت داشته باشیم.
تسهیلات عبارت است از حقوقی که از یک مالک به دیگری داده م یشود. اگر خط لوله از یک مسیر
عمومی یا خیابان عبور م یکند ایجاد راه دسترسی راح تتر خواهد بود. ملک خصوصی دردسرهای
مخصوص به خود دارد. اگر مالک اجازه ایجاد راه دسترسی را ندهد باید به دنبال منابع دیگر مانند
قوانین حکومتی برای تصرف زمین بود. تمام این موارد باید در طول طراحی مد نظر قرار گیرد.
-4-2 تحلیل هیدرولیکی با استفاده از مدلسازی
در اکثر پروژ ههای طراحی داد ههای آورده شده در ذیل برای تعیین اندازه، شیب و سرعت کفایت
خواهد کرد. ولی در برخی موارد مثلا زمانیکه تعیین دبی پیچید هتر است، یک طرح هادی برای کل
سیستم مورد نیاز است. در اینگونه موارد طراح م یتواند با استفاده از مد لهای هیدرولیکی شبکه
فاضلاب خود را تحلیل کند. در این مورد نیز طراح باید با کارفرما همکاری کند.
در فصل 4 نمون های از بح ثهای مربوط به مدلسازی هیدرولیکی کامپیوتری برای طراحی و تحلیل
ظرفیت، آورده شده است.
-5-2 ایستگا ههای پمپاژ
-1-5-2 ایستگا ههای پی شساخته ) )package
شبک ههای فاضلاب همواره نم یتوانند ثقلی باشند و در اکثر شبک ههایی که نیاز به پمپاژ دارند مشکل
با ایستگا ههای افزایش ارتفاع پی شساخته ) package ( حل خواهد شد. این ایستگاه در چند نوع، از
سیست مهای شناور که داخل آدمروهای بتنی استاندارد قابل جاسازی هستند گرفته تا سیست مهای
پیچیده با دنده تما مالکتریکی، موجود م یباشند. چاهک خیس ) Wetwell ( جایی که فاضلاب وارد آن
شده و ذخیره م یگردد( معمولا بزرگترین جزء ساز های است. در هر حال ایستگا ههای پی شساخته در
هر دو حالت خیس و خشک )چاه کهای خشک برای خشک و بیرون نگ هداشتن پم پها از فاضلاب
بکار م یرود( وجود دارند. بدون توجه به نوع ایستگاه، بهتر است یک پمپ ذخیره برای زمانیکه پمپ
89
نیا یارب یحارط یاه عجرم دنناوت یم تازیهجت ناگدننک دیلوت .تفرگ رظن رد دتفا یم راک زا یلصا.دنروآ مهارف ،ژاپمپ یاه هاگتسیا عون
اه هاگتسیا عاونا ریاس -2-5-2
تفگ ناوت یم یلو دنک فیصوت ار ژاپمپ یاه هاگتسیا یحارط بناوج همه دناوت یمن باتک نیا هچرگ:دنشاب ریز یساسا یازجا لماش دیاب رتگرزب ژاپمپ یاه هاگتسیاسیخ کهاچ • )یریگلاغشآ تازیهجت نودب( روانش یاه پمپ اب طقف • )دوش بصن ریگلاغشآ دیاب یدورو رد( کشخ هظفحم اب یاه پمپ • )تسین روانش پمپ رگا( کشخ کهاچ.

سیخ کهاچ یدورو رد ریگ هناد ای ریگلاغشآ تازیهجت • )تفرگ رظن رد ورزر پمپ کی راک لاح رد پمپ زیاس ره یارب لقادح دیاب( اه پمپ • روانش • کشخ هظفحم اب )زکرم زا زیرگ( ژوفیرتناس • پمپ رگ لرتنک • قرب نیمأت • تازیهجت ریاس ای SCADA • ,WEF(“یحطس بآ و بلاضاف ژاپمپ یاه هاگتسیا یحارط”رد تایئزج اب ژاپمپ یاه هاگتسیا یحارط .تسا هدمآ )1993
تلااصتا و هلول طوطخ سنج -6-2یلقث هلول طوطخ -1-6-2)یبای( هزادنا تاظحلام -1-1-6-2
.دمآ دهاوخ تسدب ،نایرج ینیب شیپ یارب یحارط یاه هدودحم ندرب راکب زا یلقث هلول طخ هزادنا و یحارط” دننام دراد دوجو یلقث یاهوربلاضاف یبای هزادنا یارب زین یدایز یاه لمعلاروتسد و عجارم یحارط یارب شور نیرت لومعم “)2007 , ASCE and WEF( یلقث یتشادهب یاهوربلاضاف تخاس ،عطقم حطس تحاسم ساسا رب تیفرظ نآ رد هک تسا گنینام هلداعم زا هدافتسا یلقث هلول طخ.

ددرگ یم نییعت )n( یربز بیرض و بیش ،یکیلوردیه عاعش لاح ره رد .دریگ یم رارق هدافتسا دروم دایز 0/013 رادقم یلو تسا فلتخم ًلاومعم “n” رادقم یاه تعرس دننام( یرادهگن و یرادرب هرهب تاظحلام ریثأت تحت یا هدنیازف زرط هب هلول رطق باختنا.دریگ یم رارق )طخ لخاد هریخذ ،یناراب یاوه طیارش ای scouring یاج هب ار هیناث رب رتم 0/9 ات 0/75 لقادح تعرس هک دنا هدرک فیرعت ییاه هدودحم عماوج یخرب.دهد یم رارق درادناتسا ،رپ ًلاماک و رپ همین تلاح رد هیناث رب رتم 0/61
90
جوامع دیگر جداسازهای خود را به حد کافی بزرگ در نظر گرفت هاند که در طول هوای بارانی، ذخایر
داخل خط داشته باشند و بتوان در آنها عملیات نگهداری و شستشو انجام داد. معادله کمپ ) )camp
)معادله زیر( نیز م یتواند برای تعیین سرعت شستشو در فاضلابروها بکار برود:
که در آن
V : سرعت ) )m/s
B : ثابت از 4/ 0 تا 8/ 0 )بدون بعد(
f : ضریب اصطکاک دارسی وایسباخ )بدون بعد(
g : شتاب گرانشی
s : گرانش ویژه )بدون بعد(
Dg : قطر ذره )متر(
یا
که در آن
V : سرعت ) )m/s
n : ضریب مانینگ
R : شعاع هیدرولیکی
B : ثابت از 4/ 0 تا 8/ 0 )بدون بعد(
s : گرانش ویژه )بدون بعد(
Dg : قطر ذره )متر(
برنام ههای مد لسازی هیدرولیکی که در دسترس بوده و قابل تهی هاند تصمیمات را به سوی بیشتر
د رنظ رگرفتن اندازه لول هها و اتصالات، هدایت م یکنند.
طراحی ظرفیت بر اساس درصد ریسک در ” ظرفی تیابی شبکه فاضلاب با رویکرد مدیریت ریسک
2007 ,WEF( ( آمده است.
-2-1-6-2 مصالح
برای طراحی مناسب فاضلابروهای بهداشتی باید ارزیابی دقیقی از مصالح ساختمانی داشت. هزینه
نگهداری و نوسازی آینده را م یتوان با تأکید بر عواملی که دوره حیات و کاربرد مورد انتظار فاضلابرو
را تحت تأثیر قرار م یدهند، کاهش داد. مشخصات فاضلاب، شرایط کارگاه و روش اجرای شبکه بر
انتخاب مصالح تأثیر م یگذارند. عواملی که هنگام ارزیابی شبکه ثقلی باید بررسی شود به قرار زیر
91
:تسادرکلمع هقباس و راظتنا دروم رمع • زاین دروم یاه هزادنا هب یسرتسد • یزاسرتسب و یزیرکاخ حلاصم • تلااصتا و تاقلعتم )یارجا( بصن تلوهس و یسرتسد • )بصن تلوهس و یراشف ماکحتسا( تلااصتا عون • شیاس ربارب رد تمواقم • یتعنص یاه باسپ رگید و اه للاح ،زاگ ،زاب ،دیسا ربارب رد تمواقم • بصن و هدافتسا تلوهس • یکیزیف ماکحتسا • )کاکطصا بیرض( نایرج تاصخشم • بصن و لقن و لمح ،حلاصم تمیق • تیفیک لرتنک و لوصحم شیامزآ همانرب •
.دریگ یم تروص دربراک ساسا رب حلاصم باختنا سپ تسین لآ هدیا طیارش همه رد یحلاصم چیه.دوش هدرب راکب حلاصم زا یفلتخم عاونا هژورپ زا تمسق کی رد تسا نکمم
.دشاب هتشاد لابند هب یهجوت لباق هنیزه شهاک هکنیا رگم دوش ماجنا دیابن ناکملاا یتح راک نیا و یرادرب هرهب هنیزه شهاک لیلد هب یلو دشاب زیچان تسا نکمم هلول فلتخم عاونا رد هنیزه توافت یاهوربلاضاف تخاس و یحارط یاه لمعلاروتسد” .تشاد دهاوخ ار یسررب شزرا ،هدنیآ رد یرادهگن .دنک یم فیصوت ار اهنآ بیاعم و ایازم و جیار حلاصم “)2007 ASCE & WEF( یلقث یتشادهب
ترابع هدش هدروآ ریز عجارم رد هک یلقث یاهوربلاضاف تخاس یارب رازاب رد دوجوم یاه هلول سنج:زا تسالیتکاد ندچ • حلسم نتب • )PVC( دیارلک لینیو یلپ • )HDPE( تخس نلیتا یلپ • سلاگربیاف •
هدنروخ طیحم لباقم رد ات دنراد یجراخ و یلخاد ششوپ ًلاومعم ینتب و لیتکاد ندچ یاه هلول ندچ هلول یور رب نلیتا یلپ یجراخ ششوپ کی ناوت یم نینچمه .دنروایب ماود رتشیب بلاضاف.دوشن هدروخ )aggressive( هدنروخ کاخ لباقم رد ات دیشک لیتکادرتسب و زیرکاخ -3-1-6-2
رود و نییاپ ،لااب رواجم هیحان .هشنارت لخاد هلول فارطا حلاصم زا تسا ترابع زیرکاخ ،شخب نیا رد رتسب تیاهن رد و هدش هدناباوخ نآ یور رب هلول ،هیلوا رتسب یارجا زا سپ لمع رد .دراد مان رتسب هلول.دیامن تظفاحم ًلاماک ار هلول ات دوش یم لیمکت
92
هم خاکریز و هم بستر، نقش اساسی در مقاومت لوله در برابر بارگذاری دارند. مصالح مورد استفاده
برای خاکریز یا بستر به همان مقدار تنوع دارند که خاک محل دفن لوله دارای تنوع است. بنابرین
طراح باید مشخصات لوله را با نوع مصالح خاکریز و بستر که در طول اجرا مورد استفاده قرار خواهند
گرفت، هماهنگ کند. توجه به ملزومات خاکریزی و بستر در طول طراحی و اجرا مشکلات معمول
بهر هبرداری و نگهداری را رفع خواهد نمود. خاکریزی و بسترسازی نامناسب یا عدم بست رسازی
یکسان در طول اجرا منجر به بروز مشکلات ساز های، نشست اتصالات، گسستگی خط لوله و نفوذ
آب زیرزمینی، خاک و ریشه خواهد شد. علاوه بر دستورالعمل طراحی تولیدکنندگان لوله، مراجع
خوب زیادی نیز وجود دارد که طراح م یتواند از آنها استفاده کند مانند “طراحی و اجرای فاضلابرو
بهداشتی ثقلی ) 2007 ASCE and WEF (“.
طراح باید تعیین کند که آیا در آینده نیاز به مقاومت اضافه در مقابل بارگذاری خاک وجود دارد
یا خیر تا بر اساس آن لوله و ترکیب خاکریز را تعیین کند. به عنوان مثال خطوط لول های که در
مناطق توسعه نیافته اجرا م یشود شاید نیاز به مصالحی بیشتر از مقدار حفار یشده برای خاکریزی
داشته باشند. این اتفاق زمانی م یافتد که م یخواهند رقوم پی ساختما نها را به بالاتر از رقوم سیل
افزایش دهند.
انحراف از عرض ترانشه یا خاکریزی طراحی شده در اجرا باعث خواهد شد لوله تحت بارگذاری اضافه
قرار گیرد. این اتفاق در محل ورود و خروج لوله و آدمرو بیشتر اهمیت خواهد داشت. طراح باید دقت
داشته باشد اگر برای خاکریزی محدودیت عرض وجود دارد و این عرض برای جاگذاری آدمرو کافی
نیست لول هها پتانسیل خواهند داشت تحت بارگذاری اضافه قرار گیرند. همچنین تراکم نامناسب
م یتواند منجر به نشست نامتوازن، تغییر شکل زیاد یا برش گردد که باعث خرابی لوله خواهد شد.
ارزیابی احتمال نشست نامتقارن لوله در مقابل نشست سازه یکی از بخ شهای مرحله طراحی است.
اگر شیب مخصوص خاک زیاد باشد ذرات کروی ممکن است از خاکریز جدا گردند. طراح باید
محفظ های دور لوله ایجاد کند که از جنس رس، بنتونیت یا دیگر مواد نفوذناپذیر باشد. این محفظه
جریا نهای زیرزمینی در طول لوله را مختل خواهد کرد.
ذرات ریز م یتوانند از خاک اصلی به داخل دان ههای کروی )شن( دور لوله مهاجرت کنند. این امر
به احتمال زیاد به ک مشدن مقاومت جانبی و افزایش نیروی وارده به لوله خواهد انجامید. لول ههای
قابل انعطاف و تقریبا سخت در این شرایط در معرض باری بیش از مقدار در نظر گرفت هشده توسط
طراح قرار خواهند گرفت.
یکی از رو شهای کاهش مهاجرت، پوش شدهی یا پوشاندن بستر )یا خاکریز( با ژئوتکستایل است
)بعضی اوقات به نام burrito wrap شناخته م یشود( مشکلات بهر هبرداری و نگهداری و خراب یهای
اشاره شده در فوق همچنین زمانی اتفاق خواهد افتاد که قطر لوله بزرگ بوده و نصاب در جاگذاری و
خاکریزی با مشکل مواجه باشد. این مشکل در قطرهای بزرگتر از 61 سانتیمتر ) 24 اینچ( معمو لتر
است. م یتوان از پ رکنند ههای جاری )دوغاب( یا پرکنند ههای با چگالی کنتر لشده بدین منظور
استفاده کرد ولی پتانسیل شناو رشدن لوله و تأثیرپذیری شیمیایی لول هها و متعلقات فولادی باید
93
رکذ هچنآ هباشم یتلاکشم هب رجنم هلول یور رب بسانمان ششوپ .دنریگ رارق یسررب دروم هراومه.دیدرگ دهاوخ ،دش
دهاوخ شرتسگ رت عیرس دنراد کزان ششوپ هک ییاه تمسق رد یرادهگن و یرادرب هرهب تلاکشم قطانم رد .دوب دنهاوخ رتریذپ بیسآ ناراب هب طوبرم I/I و هشیر هب بویعم یاه هلول نوچ تفای.دنریگ رارق یگدز خی قمع زا رت نییاپ دیاب اه هلول ،رتریسدرس
اه عافترا -4-1-6-2
یذغم یاه بلاضاف .تسا هدرک رییغت زین یگناخ بلاضاف بیکرت ،مدرم یاهزاین رییغت اب عافترا .دنوش یم یتشادهب یاهوربلاضاف دراو عفد لباق ای ریذپان تشگرب داوم دننام )convenience( یتروص هب هلول یحارط ًابلاغ .دنوشن نیشن هت داوم نیا هک دش دهاوخ ثعاب وربلاضاف رد بسانمان لباق تعرس هب رپ و رپ همین تلاح رد نایرج و هدوب مک یراذگراک قمع و دایز اه هلول لوط هک تسا 0/91 و 0/76 نیب دیاب تعرس ناکما تروص رد.

دسر یم )هیناث رب توف 2( هیناث رب رتم 0/61 لوبق و بیش ندوب دایز تروص رد .دبای شهاک نژوردیه دیفلوس دیلوت و یراذگ بوسر ات دشاب هیناث رب رتم لمعب تقد هلول سنج باختنا رد دیاب )هیناث رب توف 6( هیناث رب رتم 1/8 زا رتشیب هب تعرس ندیسر روظنم هب یشزیر یاهورمدآ زا دیاب حارط طیارش نیا رد .ددرگن یگدییاس راچد هلول هراوید ات دیآ .ددرگ هدیشیدنا هلول تسشن زا یریگولج یارب یتادیهمت دیاب نینچمه و دیامن هدافتسا بیش شهاک یاه هشنارت رد دش رکذ ًلابق هکروطنامه ًلاثم .

ددرگ باختنا بسانم دیاب زیرکاخ سنج روظنم نیدب ذوفن تعرس رگا هژیوب دش دهاوخ هلول یگتخیسگ هب رجنم ددرگ هدافتسا یورک تارذ رگا راد بیش هب .دنوش یم یحارط هدنیآ کیپ نایرج یارب یتشادهب یاهوربلاضاف .دشاب هجوت لباق اهنآ نیب بآ نایرج .دنربب جنر بلاضاف عافترا ندوب مک زا اه هلول یخرب حرط هرود لیاوا رد تسا نکمم لیلد نیا ار هکبش موادم یوشتسش و هدش یرادهگن تلاکشم زورب هب رجنم یحارط رادقم زا رتمک هیلوا .تخاس دهاوخ یرورض
زاجم باتشن و باناور -5-1-6-2
ییاه یبارخ بلاضاف هکبش کی یارجا زا سپ .دننام یمن یقاب دنب بآ ،رخآ ات بلاضاف یاه هکبش رتشیب رتشیب زین I/I ،دشاب رت یمیدق هکبش هچ ره .دننک یم زاب اه هلول هب دورو یارب ار هار هک دیآ یم دوجوب ییلااب I/I تسا نکمم ،یلحم طیارش و ارجا تیفیک هب هتسب زین رتدیدج یاه هکبش یلو ؛دوب دهاوخ یاه هکبش هب طوبرم یاه هداد یروآ عمج و شیاپ اب ،رتدیدج یاه متسیس یارب زاجم I/I .دنشاب هتشاد.دجنگب دوجوم یاهدرادناتسا رد دیاب رادقم نیا .ددرگ یم هبساحم دوجوم یروآ عمج
راشف تحت هلول طوطخ -2-6-2راشف تحت یاه متسیس عاونا -1-2-6-2
دنا تبثم راشف تحت ،اه متسیس رتشیب .دنشاب یفنم مه و تبثم مه دنناوت یم راشف تحت یاه متسیس
94
بطوریکه یک پمپ به فاضلاب انرژی داده و آن را تا یک ارتفاع مشخص و با یک دبی تعیین شده،
بالا م یبرد. سیستم، زمانی فشار مثبت م یشود که یک پمپ، فاضلاب را از یک شبکه ثقلی یا پمپ
دیگر م یگیرد. قطر لوله در این سیست مها معمولا 10 سانتیمتر ) 4 اینچ( یا بیشتر است. ارتفاع پمپاژ
معمولاً تا 60 متر ) 200 فوت( است و مقدار متوسط آن 15 تا 30 متر ) 50 تا 100 فوت( م یباشد.
شکل دیگری از سیستم فشار مثبت، سیستم پمپاژ ک مفشاری است که در آن جریان از یک
تأسیسات یا گروهی از واحدهای مسکونی و تجاری به پمپ م یرسد. نوع پمپ مورد استفاده تحت
تأثیر عوامل گوناگونی قرار دارد؛ آیا فاضلاب مستقیما وارد پمپ م یشود یا اول وارد یک محفظه
مانند سپتی کتانک شده و سپس پمپاژ م یگردد. طراح م یتواند از دو نوع پمپ گریز از مرکز یا
جابجایی مثبت استفاده نماید. استفاده از پم پهای خردکن در منازل مسکونی نیز در بخ شهای
مختلف کشور رایج است.
هد ایجاد شده معمولا کمتر از 46 متر ) 150 فوت( است و خروجی پمپ نیز به چاهک یا یک شبکه
ثقلی تخلیه م یگردد. قطر لوله ورودی به پمپ کم فشار 4 سانتیمتر ) 5/ 1 اینچ( و قطر خروجی 5
تا 10 سانتیمتر ) 2 تا 4 اینچ( است. این سیست مها در جاهایی استفاده م یشود که معارض، هزینه
احداث شبک ههای ثقلی را بسیار بالا م یبرد. این معارض عبارتند از دریاچه و رودخانه که ارتفاع زیاد
یا متغیر دارند. سیستم ک مفشار همچنین در مناطق سنگی )صخره( و مناطق مسکونی پراکنده
کاربرد دارد.
آ بهای نفوذی و ریزشی ورودی به هر دو سیستم پمپاژ سنتی و کم فشار، کمتر از سیستم ثقلی
است. تنها جزء سیستم تحت فشار که در معرض آ بهای نفوذی و ریزشی قرار دارد چاهک )خیس(
است.
سیستم فشار منفی )یا فاضلابرو تحت خلأ( بین مناطق مسکونی یا تجاری و پمپ، فشار منفی ایجاد
م یکند. فگردد. سیستم فشار منفی معمولا از لوله-هایی به قطر 5 تا 20 سانتیمتر ) 2 تا 8 اینچ(
تشکیل شده است. این سیستم همان کاربردهایی را دارد که انواع ک مفشار دارند. سیستم فشار منفی
نیز به دلیل پتانسیل بالای نشت، در معرض I/I کمی قرار دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد
سیست مهای تحت فشار، تحت خلأ و قطر کوچک به نشریه “گزین ههای شبک ههای فاضلاب ) ,WEF
2008 ( ” مراجعه کنید.