کتاب مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش بین المللی HSE در پروژه های عمرانی، معدن، نفت و گاز

عنوان کتاب: مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش بین المللی HSE در پروژه های عمرانی، معدن، نفت و گاز

نویسنده:

تجربه ثابت کرده است که طرح‌های جامعه‌محور یعنی طرح‌هایی که با مشارکت مردم به مرحله عملی می‌رسند موفق‌تر از طرح‌هایی هستند که در بستر دولتی انجام می‌گیرند و مدیریت بحران نیز یکی از مهمترین حوزه‌هایی است که مشارکت مردم نقش عمده‌ای در آن دارد و در واقع بدون مشارکت مردم، مدیریت جامع بحران امکان پذیر نیست.

در حوزه HSE نیز بررسی‌ها نشان داده است که با فرهنگ‌سازی از دوران مهدکودک و ابتدایی و نفوذ به خانواده‌ها از طریق کودکان برای ترویج حوزه‌های ایمنی، بهداشت و محیط زیست و در حقیقت دخیل کردن عامهٔ مردم در این سرحوزه اصلی، می‌توان به موفقیت‌های چشمگیری دست یافت. در واقع HSE یک فرهنگ است و اگر بتوانیم این فرهنگ را گسترش دهیم می‌توانیم آثار HSE را نیز در محیط کار مشاهده کنیم.

موسسه مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران پس از گذشت هشت سال فعالیت ترویجی، آموزشی، پژوهشی و تخصصی HSE به عنوان یکی از زیر شاخه‌های ایمنی در راستای نجات جان انسان‌ها که علت اصلی تأسیس موسسه مقاوم سازی بوده است.

این بار به گونه‌ای دیگر و با مخاطبانی جدید وارد عرصه فنی و مهندسی شده است و در نظر داریم با تشکیل دبیرخانه علمی مدیریت و مهندسی HSE اثرگذاری دیگری در جامعه داشته باشیم.

چکیده ای از کتاب:

1 -مقد مه
با گسترش روزافزون صنايع و مشاغل جد يد د ر ايران و پيشرفت تكنولوژی د ر جهان و توسعه
كشورها به همين نسبت مخاطرات رو به افزايش است و يك عامل نگرانی و تهد يد جد ی برای جان
انسانها و اموال و د ارايی كشورها می باشد .
د ر چنين ش��رايطی نياز به بيمه، ارزش و اهميت بيش��تری پيد ا میكند . ش��ركتهای بيمه
)بيمهگ��ر( بايد با توجه به اهميت جان انس��انها و س�لامتی آنها برنامههای خ��ود را بر اين اصل
پايهگذاری كنند و از آنجا که حواد ثی كه منجر به مرگ و قطع عضو ميش��وند د ر باالترين د رجه
اهميت قرار د اد ه ميشوند ، اگر شركتهای بيمه)بيمه گر( موفق به ايمنتر كرد ن محيط كار شوند
و اينگونه حواد ث را كم كنند به يقين حواد ثی كه منجر به خسارت میشوند نيز خيلی كمتر شد ه
و اين همان د ستاورد انسانی و اقتصاد ی میباشد كه د ر برنامه تحول صنعت بيمه بايد مورد توجه
قرار گيرد . د ر اد امه بعد از آشنايی با بيمه و اشاره به برخي اصول بيمه به اين موضوع میپرد ازيم.
1
2 -بيمه چيست؟
بيمه اش��خاصی را كه متحمل لطمه، زيان يا حاد ثه ناخواس��تهای میشوند ، قاد ر میسازد كه
پيامد های اين وقايع ناگوار را جبران كنند . خسارتهايی كه به اين قبيل افراد پرد اخت ميگرد د از
پولهايی تامين میشود كه گروه مشتريان برای خريد بيمه میپرد ازند و با پرد اخت آن د ر جبران
خس��ارت همد يگر مشاركت میكنند . به بيان د يگر همه آنهایی كه بيمه میخرند با مشاركت د ر
س��رمايهای كه متعلق به همه خريد اران بيمه اس��ت، د ر جبران خسارت و زيانهای هريك از افراد
زيان د يد ه، شريك و سهيم میشوند .
مقد ار پولی كه هر خريد ار بيمه برای مشاركت د ر جمعآوری سرمايه بيمه پرد اخت می‌كنند
همان است كه به آن حق بيمه میگويند .
ح��ق بيمه را به مؤسس��ههايی میپرد ازند ك��ه آنها را جمعآوری و خس��ارتهای افراد بيمه
ش��د ه را از محل آن پرد اخت می‌كنند . اين مؤسس��ات را بيمهگر )شركت بيمه( مینامند . د ر واقع،
خس��ارتهايی كه بيمهگران به افراد زيان د يد ه پرد اخت می‌كنند از محل حق بيمههای كس��انی
تامين میشود كه بيمهنامه خريد هاند ولی خسارت ند يد هاند .
بيمهگران خطرهای احتمالی را به خوبی میشناسند و احتمال وقوع آنها را مید انند . بنابراين،
میتوانن��د مي��زان حق بيمهای كه هر ش��خص بايد بپرد ازد به نحوی محاس��به می‌كنند كه مبلغ
جمعآوري شد ه، براي جبران خسارتهایی كه پيش خواهد آمد ، كافی باشد . بد يهی است كه تنها
تعد اد ی از آنان كه خود را بيمه كرد ه اند نياز به جبران خس��ارت از محل مبلغ جمعآوری ش��د ه
خواهند د اشت.
بر اين اساس، مقد ار حق بيمه مربوط به هر نفر خريد ار بيمه با توجه به د و عامل مهم محاسبه
میش��ود : نخس��ت اين‌كه، به طور كلی احتمال بروز خسارت د ر آن نوع خطر چه قد ر است؛ و د وم،
آنكه احتمال وقوع حاد ثه برای بيمهگذار متقاضی بيمه از ميانگين احتمال خطر مزبور بيشتر است
يا كمتر.
1 انجمن بیمهگران بریتانیایی، ترجمه: ثابت، 1380.
13
ir.retrofitting.www
2
2-1 -برخی اصول بيمه
اصول بيمه را كه شامل همه بيمهها میشود به صورت زير بيان می‌كنند :
الف( بيمه تنها به اند ازه ارزش ريالی تعهد ات تحت پوش��ش بيمه، خس��ارت آنها را جبران
می‌كند . برای مثال، بيمه نمیتواند زيانهای عاطفی را تحت پوشش قرار د هد .
ب( همواره بايد تعد اد فراوانی از خطرهای همگون وجود د اشته باشد تا با استفاد ه از تشابه
خطرها بتوان خسارت را بين همه بيمه گذاران توزيع كرد .
ت( خس��ارت ها نبايد عمد ی و قابل اجتناب باش��ند يا قبل از بيمه كرد ن، به وجود آمد ه
باشند . به طور بد يهی نمیتوان برای خانهای كه آتش گرفته و فرد ی كه فوت كرد ه است بيمه نامه
گرفت.
ث( زيان مالی برخی از خطرها چنان گس��ترد ه است كه فقط د ولت توانايی مقابله با آن ها
را د ارد . اين نوع خطرها )اغلب ناش��ی از جنگ يا تابشهای هستهای و راد يو اكتيو( به طور معمول
بيمهپذير نيستند .
تعريف��ی از بيم��ه و برخي از اص��ول بيمه د ر يك د يد گاه كلی و عمومی ارائه ش��د . به عبارتی
بيمهگر )ش��ركت بيمه( يك پشتوانه و حمايت كنند ه مالی است د ر مواقعی كه ضرورت پيد ا كند ،
برای طرفين قرارد اد خود يعنی بيمه گذاران )شخص يا سازمان( و موضوع بيمه كه مشخص است.
آيا مساله د ر همين جا تمام میشود ؟
آيا بيمهگذار )شخص يا سازمان( با انتخاب بيمه مربوطه و پرد اخت حق بيمه به بيمهگر )شركت
بيمه( و گرفتن بيمهنامه د يگر نبايد نگران مسالهای باشند ؟
د ر حالی كه خطرات هنوز پا برجا هس��تند و هر لحظه ممكن است جان يك يا چند انسان را
بگيرد يا نقص عضو كند !
مساله اساسی كه اينجا مطرح میشود ، اهميت سالمتی و جان انسانها میباشد .
آي��ا بعد از اينك��ه بيمهگذار حق بيمه را ب��ه بيمهگر پرد اخت كرد و بيمهنام��ه د ريافت كرد ،
حاد ثهای رخ د هد ، ش��خص و يا افراد ی د ر س��ازمان جان خود را از د س��ت بد هند و يا نقص عضو
شوند ؛ شركت بيمه با پرد اخت خسارت حاد ثه و غرامت به خانواد ه شخص از د ست رفته و يا نقص
عضو شد ه همه چيز جبران خواهد شد ؟ آيا سالمتی و زند گی او باز میگرد د ؟
اهميت س�لامتی و جان انس��انها زمانی به خوبی برای ما مش��خص میش��ود كه خود مان را
لحظهای به جای شخصی كه جان خود را از د ست د اد ه و يا نقص عضو شد ه قرار د هيم، آن موقع
است كه میفهميم سالمت جسمانی و روحی مهمترين مساله د ر زند گی هر فرد ی میباشد . و د ر
د رجه بعد مس��الهی مالی مطرح اس��ت. اين موضوع از محد ود يتهای ش��ركت بيمه است چرا كه
بيمهگر نمیتواند جان انس��انها را باز گرد اند و يا د س��تی كه قطع ش��د ه را به جايش د ست سالم
بد هد و نقص عضوهای د يگر نيز به همين ترتيب است. البته د ر موارد ی كه قابليت جبران د اشته
باشد حق د رمان مید هد كه شخص بتواند با استفاد ه از خد مات بيمه خود را د رمان كند ولی د ر
موارد اساسی كه گفته شد جواب خير است.
اين مساله بزرگترين چالش و مشكل صنعت بيمه د ر ايران و حتی جهان میباشد .
2 انجمن بیمهگران بریتانیایی، ترجمه: ثابت، 1380.
14
مجمـوعه مقاالت اولیـن همایش بینالمللـی HSE در پـروژههای عمـرانی، معـدن، نفت و گـاز
بيمه بايد به عنوان يكی از اصلیترين س��ازمانها د ر حفاظت از جان انس��انهایی كه بيمهنامه
د ريافت كرد هاند نقش ايفا كند و مسؤليت د اشته باشد . و نه فقط د ر مسائل ماد ی بلكه بايد تامين
كنند هی حفاظت الزم از آنها د ر برابر خطرات باشد .
حال بايستی چه راه كاری د ر نظر د اشت تا بتوان به اين مهم د ست يافت؟
اين موضوع نه تنها به عنوان يك مقاله بلكه يك طرح عظيم میباش��د و د ر صورتی كه از آن
حمايت شود ، تحول بزرگی د ر صنعت بيمه ايجاد میشود . و مهمترين د غد غه هر انسانی كه د اشتن
سالمتی د ر محيط كار است تحت پوشش بیمه نیز قرار می گیرد . و شركتهای بيمه به اصلیترين
وظيفه خود عمل می‌كنند و سود قابل توجهی از اجرای اين طرح نصيب آنان خواهد شد .
ش��ركتهای بيمه میتوانند با ج��ذب نيروهای متخصص و كارش��ناس ايمنی، HSE و كليه
رشتههایی كه د راين زمينه هستند به اين مهم د ست یابند . شركتهای بيمه كارشناسان)بازرسان
و مشاوران( ايمنی خود را به محل كار بيمه گذاران )طرفين قرارد اد ( اعزام می‌كنند برای بررسی و
بازرسی از وضعيت ايمنی و بهد اشت محيط كار)HSE )وبا شناسایی خطرات با استفاد ه از تكنيك‌ها
و روشهای معتبر ارزيابی ايمنی را انجام د هند . واقد امات اصالحی را ارائه كنند و با آموزشهای الزم
د ر ارتباط با ايمنی و چگونگی انجام صحيح كار ريسك ناشی از خطرات را به حد اقل ممكن برسانند .
د ر صورت اجرای این طرح بيمه گذاران نیز از اجرای اين طرح اس��تقبال خواهند كرد چرا كه
س��ازمان خود و محيط كارشان و حتی خانه خود را از طریق خد مات و بازرسی های كارشناسان و
متخصصين ايمنی شركتهای بيمه ایمن می کنند و د ر صورتی كه شركتهای بيمه موفق به اين
كار شوند سود بيشتری از د ريافت حق بيمه نصيب آنها میشود زيرا كه محيط كار را ايمن كرد هاند
و به افراد آموزشهای الزم را د اد هاند ، فرهنگ ايمنی نيز د ر س��ازمان جاری میش��ود و حواد ث به
حد اقل ممكن میرسند . از اين د ستاورد بزرگ همه بهره میبرند . هنگامی كه كاركنان سازمان اين
موضوع را د ريابند كه مورد توجه هستند و به سالمتی آنها اهميت د اد ه میشود با روحيهای بهتر
به كار خود میپرد ازند .
د ر اد امه به موضوعات مهم ايمنی كه د ر باال به آنها اش��اره كرد يم میپرد ازيم. موضوعاتی از
قبيل: آموزش ايمنی- ش��يوههای ارزيابی ايمن��ی- اقد اماتی كه برای ايمنی محيط كار بايد صورت
گيرد .
3
3 -آموزش ايمنی
نخستين هد ف آموزش ايمنی د ر سازمان، د رك مسؤليت فرد ی ايمنی توسط هر كس يعنی
از مد يريت ارش��د تا جد يد ‌ترين كارمند میباش��د . مسؤليت ايمنی كاركنان و آموزش آنها د ر همه
سطوح به عهد ه مد يريت میباشد . هد ف بعد ی گسترش فرهنگی است كه به موجب آن هر كس با
خود آگاهی نسبت به ايمنی، به طور ايمن عمل نمايد .
3 والث،ی.چ.سیستم های ایمنی ترجمهی الهیجانیان، 1379 .ایمنی د ر صنعت و خد مات. ارقامی، پویا.
USA.Inc Sons & Wiley John”. methods training Safety) “1980. (JackB, Revelle 3 1385 .
3
, minister West , centre Conference Elizabeth Quee, 1992 Conference International , Assessment Risk
9-5 Session , 2 part , 2002 October 9-5 , London
15
ir.retrofitting.www
كوتاهتري��ن راه برای افزايش آگاهی سرپرس��تان و ارايهی اطالعات الزم د رباره پيش��گيری از
حواد ث برگزاری د ورههای آموزشی است.
آموزش د س��تورالعملهای انجام كار و تاكيد ويژه بر جنبههای ايمن د ر انجام كارها به حذف
يكی از مهمترين و شايعترين علل حاد ثهساز، يعنی نبود د انش و مهارت د ر انجام كار كمك خواهد
كرد .
همه مهند سان و متخصصان شاغل د ر صنعت بايد د ر زمينه ايمنی آموزشهایی ببينند . زيرا
ايمنی محد ود ه فعاليت و مسئوليتهای آنها را تحت تاثير قرار مید هد .
نتايج يك پژوهش د ر كشورهای پيشرفته نشان د اد كه همه رشتهها و مشاغل مهند سی د ارای
مس��ؤليتهای ايمنی نيز هستند . به همين د ليل د ر س��ال 1987 شورای ارزشگذاری مهند سی و
فنآوری آمريكا، د انش��گاهها را ملزم به گنجاند ن د روس ايمنی د ر برنامه د رس��ی همه رش��تههای
مهند سی كرد .
آموزش هنگام كار )Training job- the- On )به گونه گس��ترد ه برای آموزش افراد د ر صنايع
به كار میرود .
آموزش هنگام كار، د ارای فنون و روشهایی گوناگون است و متناسب با موقعيتهای مختلف
میتوان از هر كد ام از اين روشها بهره جس��ت. روش واكاوی ايمنی ش��غل )analysis safety Job)
، روش واکاوی خط��رات فعالی��ت ه��ا )analysis hazard Task )آم��وزش چگونگی انج��ام كار )Job
Training instruction ،)و آموزش باالی سر كارآموز از روشهای رايج میباشد . اين روشها براساس
ميزان پيچيد گی شغل و محد ود يتهای زمانی، ممكن است جد اگانه يا همزمان به كار روند .
4
4 -شيوههای ارزيابی ايمنی عبارتند از:
بازنگری با استفاد ه از چك ليست )Checklist )
بازنگری جانمایی )Layout (و تغییرات
هزاپ )studies operability and Hazard )و د یگر مد ل های ارزیابی ریسک
ارزيابی کیفی ريسك )Assessmen Risk Qualitative(
ارزیابی کمی ریسک )Assessment Risk Quantitative)
از اين 5 مورد ارزيابی كمی ريسك را بيان می‌كنيم.
4-1 -ارزيابی كمی ريسك
د ر ارزيابی كمی ريسك، د اد ههای كمی د ر مورد ريسك فراهم میگرد د . بد ين صورت كه هم
فراوانی)Frequency ) رويد اد خطرناك ، بزرگی)Magnitude) پيامد و هم میزان د ر معرض
Elsevier , “Analysis Risk and Safety of Management Quality) , “1993 , (Rouhiainen veikko and Soukas Jouko 4 Quantitative A-Assessment Safety). “1994,(S.B,Dhillon.& A,Raouf 4 4 والث،ی.چ.سیستم های ایمنی ترجمهی الهیجانیان، 1379 .ایمنی د ر صنعت و خد مات. ارقامی، پویا. 1385.
Inspection safety Doing 4. Netherlands”, publishers science
“Inspections Safety Doing , “sh Cardwell 4
16
مجمـوعه مقاالت اولیـن همایش بینالمللـی HSE در پـروژههای عمـرانی، معـدن، نفت و گـاز
خطر قرار گرفتن)مواجهه( محاسبه میشود . اين ارزيابی شامل مراحل زير میباشد :
شناسايی رويد اد های بالقوه خطرناك
محاسبه فراوانی رويد اد ‌ها
محاسبه پيامد های احتمالی رويد اد ها
ارزيابی اثرات پيامد ها
ارزیابی و محاسبه د ر معرض خطر قرار گرفتن)مواجهه با خطر( Exposure
محاسبه ميزان ريسك
تصميمگيری د ر مورد اهميت ميزان ريسك حاصله
5 -اقد اماتی كه برای ايمنی محيط كار بايد صورت بگيرد توسط كارشناسان و مهند سين
ايمنی بايد به صورت زير باشد :
1 -اولين و مهمترين مرحله شناسايی خطرات )identification Hazard ) میباشد .
2 -ارزيابی ريسك )Assessment Risk )خطرات شناسايی شد ه د ر سيستم تا احتمال رخد اد
خطرات، پيامد ‌های آنها و میزان مواجهه با خطر بر حس��ب زياد ، متوس��ط و كم د رجهبند ی شود .
تركيب پيامد ،احتمال و میزان مواجهه با خطر مربوطه ميزان ريسك را مشخص می‌كند .
3 -د ر مرحله بعد ی اقد امات اصالحی صورت میگيرد .
5-1 -اقد امات اصالحی
1 -حذف )Elimination (ريس��ك يا خطر؛ تغير د ر طراحی سيستم برای رسيد ن به كمترين
ريسك ممكن
2 -جايگزينی )substitution )ريسك با استفاد ه از مواد و يا فعاليتهای كم خطر
3 -جد اسازی؛ )Isolation )د ر جد اسازی منبع خطر ايزوله میشود .
4 -به كار برد ن روشهای مهند سی )control Engineering )برای كنترل ريسك؛ استفاد ه از
تجهيزات ايمنی د ر سيستم )د ستگاه(
5 -اس��تفاد ه از سيستمهای كار به منظور كنترل ريس��ك يا كنترل اد اری )Administrative
control :)آم��وزش، اطالعد هی نس��بت به خطرات، سرپرس��تی، نظ��ارت، راهنمایی، اس��تفاد ه از
سيستمهای ايمنی كار و مجاز بود ن به كار )قوانين و مجوزهای كاری(
6 -ب��ه كار ب��رد ن وس��ايل حفاظت فرد ی ب��رای محفاظ��ت از كاركنان؛ تجهي��زات حفاظت
فرد ی)Equipment Protective Personal)
6 -نتيجه گيری
س�لامتی و جان انسانها مهمترين مساله د ر هر سازمانی بايد باشد . اهميت اين موضوع برای
شركتهای بيمه كه انسانها را بيمه می‌كنند بايد به نحوی باشد كه پيشگيری از حواد ث و حفاظت
از جان افراد اصلیترين هد ف آنها باش��د ، ش��ركتهای بيمه برای اينكه به هد ف خود برس��ند و
مشتريان خود را از هر قشر و سازمانی راضی نگه د ارند و به اصلیترين وظيفه خود يعنی حفاظت
17
ir.retrofitting.www
از جان افراد ی كه بيمهنامه د ريافت كرد هاند عمل كنند ، بايس��تی متخصصين و كارشناسان ايمنی
را د عوت به همكاری كنند و به كليه طرفين قرارد اد با ش��ركتهای بيمه خد مات و مشاوره ايمنی
ارائه د هند ، به منظور بهتر و د رست انجام شد ن كارها و ايمنتر كرد ن محيط سازمانها و صنايع، به
عالوه ايمنی كه د ر محيط يك سازمان جاری شود و افراد اهميت آن را د رك كنند تعد اد حواد ث
د ر س��ازمانها و صنايع بس��يار كم خواهد شد پس ش��ركت بيمه به باالترين بهرهوری میرسند ، و
به تحولی عظيم د ر صنعت بيمه میرس��يم. كه به رشد و شكوفایی اقتصاد كشور میانجامد كه اين
موفقيت د ر راس��تای بهترين و باالترين هد ف ش��ركتهای بيمه كه همان حفاظت از جان انسانها
میباشد نايل شد ه است.
منابع
انجمن بیمهگران بریتانیایی. آشنایی با بیمه. مترجم: ثابت، غ. 1380 .پژوهشکد ه بیمه. تهران. بیمه
مرکزی ایران. چاپ سوم. 1390 .
والث.ی.ج. سیس��تم های ایمنی. ترجمه: د کتر الهیجانیان، همایون. 1379 .د انشگاه علم و صنعت.
تهران. مرکز انتشارات. چاپ چهارم. 1386 .
ارقامی، ش. پویا، م. اصول ایمنی د ر صنعت و خد مات. 1385 .فنآوران. همد ان. چاپ د وم. 1387 .
حلوانی. غ- میرمحمد ی، ج. ایمنی د ر صنعت. 1385 .آثار سبحان. 1386 .
– Quantitative A-Assessment Safety). “1994,(S.B,Dhillon.& A,Raouf
– Management Quality) , “1993 , (Rouhiainen veikko and Soukas Jouko
Netherlands”, publishers science Elsevier , “Analysis Risk and Safety of.
– Sons & Wiley John”. methods training Safety) “1980. (JackB, Revelle
USA.Inc
– Elizabeth Quee, 1992 Conference International , Assessment Risk
, 2 part , 2002 October 9-5 , London , minister West , centre Conference
9-5 Session
– Inspection safety Doing
pdf.inspec do/surveys fso/edu.Washington.ehs.www
– Inspections Safety Doing , “sh Cardwell”
20%safety/articles12/circle safety/html/com.jobcorpshealth.www
htm.inspection
– 0=nh&857100124=nd&doc/?encyelopedia/org.ilo.www
inspections Special

19
ir.retrofitting.www
شرایط عملیاتی مناسب ذخیرهسازی بوتان از د ید گاه ایمنی با
استفاد ه از نرمافزار PHAST
ناد ر نبهانی، میالد محمد ی، مهرد اد جهانی، پری حاجی زاد ه، امیر بیاتی
چکيد ه
هر س��اله حواد ث بس��یار زیاد ی د ر صنایع نفت و گاز اتفاق میافتد که یک��ی از د الیل اصلی وقوع این حواد ث
عد م توجه کافی به سیس��تمهای مد یریت ایمنی فرآیند اس��ت. توجه به اصول ترمود ینامیکی و انتخاب بهترین
شرایط عملیاتی و ذخیرهسازی یکی از مهمترین مراحل د ستیابی به طراحی ذاتا ایمنتر است. ارزیابی پیامد ها
یکی از گامهای بسیار مهم د ر مد یریت و ارزیابی ریسک است. واحد های فرایند ی از این جهت که د ر جوار شهر
هستند و کارکنان زیاد ی هم د ارند باید مورد توجه ویژه واقع گیرد ند . بوتان، ماد های است به شد ت آتشگیر و
قابل انفجار که د ر مخازن واحد های مختلف صنعتی ذخیره میگرد د . هد ف از انجام این مطالعه بررسی شرایط
مختلف ذخیرهسازی و عملیات د ر این مخازن و شناسایی بهترین شرایط از د ید گاه ایمنی و د ر نهایت مشخص
کرد ن شد ت حاصل از پیامد های حواد ث و ناحیه تحت تأثیر است. جهت مد لسازی رفتار ترمود ینامیکی بوتان
از معاد الت آنتوان و نرمافزار MATLAB و جهت مد لس��ازی پیامد ها از نرمافزار PHAST اس��تفاد ه شد ه است.
نتایج نشاند هند ه این است که ذخیرهسازی بوتان د ر مخازن سرد از د ید گاه ایمنی فرآیند بسیار بهتر از مخازن
کروی است. د ر پایان شرایط مورد استفاد ه د ر منطقه عسلویه با شرایط پیشنهاد ی مقایسه گرد ید ه و راهکارهایی
نیز جهت کاهش پیامد ها ارائه شد ه است.
کلمات کليد ي: مد لس ازی پیامد ، نرمافزار PHAST ،معاد له آنت وان، مخازن ذخیره بوتان، طراحی
ذاتا ایمن تر
1 -مقد مه
د ر د نیای صنعتی امروز گاز طبیعی به تبع ویژگیهای ذاتی و سازگاری آن با محیطزیست از
جمله حاملهای انرژی اس��ت که باالترین نرخ رشد را د ر میان حاملهای انرژی به خود اختصاص
د اد ه است. ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای د ارای ذخایر عظیم گاز د ر د نیا که د ر سالهای آتی
ب��ا راهاند ازی کلیه فازهای منطقه پارس جنوبی نرخ تولید باالیی از گاز را به خود اختصاص خواهد
د اد . گاز طبیعی بعد از استخراج د ر پاالیشگاههای گاز جد اسازی و د ر مخازنی متناسب با ظرفیت
و ش��رایط عملیاتی جهت مصرف د اخلی و صاد رات ذخیرهس��ازی میشود . د ر این میان با پیشرفت
چشمگیر و باال رفتن تولید و افزایش سرمایهگذاری و حجم باالی ذخیرهسازی، توجه ویژه صنایع به
20
مجمـوعه مقاالت اولیـن همایش بینالمللـی HSE در پـروژههای عمـرانی، معـدن، نفت و گـاز
مسائل ایمنی افزایش یافته است، زیرا د ر صورت وقوع حاد ثه، شد ت مخاطرات بسیار باال و صد مات
ناشی از آن غیرقابلجبران میباشد . )نبهانی ن و همکاران، 1392)
ذخیرهس��ازی مناسب مواد د ر صنعت و انتخاب بهترین ش��رایط عملیاتی نگهد اری و انتخاب
مناس��بترین نوع مخزن، تأثیر به سزایی د ر ایمنی این مخازن د ر صورت بروز حواد ثی نظیر نشتی
میباشد . انتخاب مناسبترین شرایط عملیاتی وابسته به پارامترهای مختلفی نظیر اقتصاد ، ایمنی،
نیروی متخصص و غیره بود ه و نیاز به محاسبات د قیق و پیچید های د ارد که د ر این پروژه از د ید گاه
ً د ر مراحل
ایمنی بررس��ی شد ه است. انجام این محاسبات د ر کش��ور د ر سالهای اخیر که معموال
ساخت طرح صورت میگیرد ، توسط شرکتهای معتبر خارجی انجام میگرفته و د ر طرحهای مشابه
الگوبرد اری میشود .
نشتی مواد از جمله رایجترین مخاطرات موجود د ر صنایع میباشد ، که به هر د لیلی از جمله
عوامل مکانیکی، خورد گی و خطای انس��انی رخ مید هد . د ر این مطالعه، نظر به حجم مشخصی از
بوتان با توجه به معاد الت آنتوان و نرمافزار MATLAB ،د ما و فشارهای ممکن جهت ذخیرهسازی
بوتان به صورت مایع مشخصشد ه و سپس موج حرارتی ناشی از آتشسوزی و فشار تخریبی حاصل
از انفجار آن بررس��ی ش��د ه است. بررسی این نشتی د ر شرایط آب و هوایی متفاوت صورت گرفته و
برای مد لس��ازی آن از نرمافزار قد رتمند PHAST استفاد ه شد ه است. یکی از این برنامهریزیهای
مهند س��ی، مد لس��ازی پیامد ها قبل از وقوع آنها به ش��مار میرود که امروزه به د لیل پیچید گی
روابط مربوط به مد لسازی و زمان بر بود ن حل آنها، توسط نرمافزارهای کامپیوتری مختلفی نظیر
PHAST ،ALOHA و SLAB انجام میگیرد . د ر بین این نرمافزارها، PHAST به د لیل توانمند ی
منحصربهفرد و ارائه نتایج و مد ل های د قیق تر، بیش از سایر نرمافزارها مورد استقبال قرار گرفته
است. )عبد الحمید زاد ه ب. و بد ری ن.، 1389)
بوتان یکی از ترکیبات هید روکربنی است که چهار اتم کربن د ارد . این گاز د ر د و ایزومر نرمال
و ایزوبوتان ساختهش��د ه و محصول پاالیش��گاههای گاز میباشد . این گاز د ر حالت مایع سبک تر از
آب و د رحالت گاز س��نگین تر از هوا )د وبرابر( میباش��د . نقطه جوش آن 0C 5 -د رجه سانتی گراد
میباشد . از اختالط 50 تا 90 د رصد این گاز با گاز پروپان، گاز مایع (LPG (به د ست میآید . این
گاز فوقالعاد ه آتشگیر و تنفس آن س��بب کاهش کارایی سیس��تم عصبی میشود . )سایت جامعه
اطالعاتی خانواد ه بزرگ صنایع پتروشیمی(
2 -انتخاب بهترین شرایط عملیاتی از د ید گاه ایمنی
ش��رایط عملیاتی د ر ذخیرهسازی یک ماد ه ش��یمیایی از مهمترین مراحل طراحی یک واحد
فرآیند ی محسوب میگرد د . عوامل و پارامترهای مختلفی د ر انتخاب این د ما و فشار موثر میباشد
که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره نمود :
•اقتصاد
•ایمنی
•کارب��رد محصول د ر مرحله بعد از ذخیرهس��ازی )صاد رات، مصرف د اخلی، ورود ی فرآیند و
غیره(
21
ir.retrofitting.www
•فضای فیزیکی د ر د سترس
•نیروی متخصص ساخت مخازن
•مواد اولیه ساخت مخازن
•نیروهای متخصص تعمیر و نگهد اری و غیره
انج��ام مطالع��ات ایمنی د ر مرحله فاز طراحی ی��ک پروژه )مرحله قبل از فاز س��اخت(، یکی از
پارامترهای مهم طراحی د ر صنایع به خصوص صنعت عظیم نفت به شمار رفته و انجام مطالعات ایمنی
مختلف بر روی آن از فعالیتهای جد انشد نی این روزهای صنایع پیشرفته جهان به شمار میرود .
برای یک مخزن که حاوی حجم باالیی از مواد شیمیایی میباشد ، امکان بروز حواد ث مختلفی
وجود د ارد که از شایعترین آنها نشتی مخازن میباشد . با وجود انجام عملیات تعمیر و نگهد اری
و مراقبتهای ویژه مختلف بر روی مخازن ذخیره کماکان شاهد آمار باالی این نشتیها د ر صنایع
نفت د نیا هستیم که صاحبان صنایع را بر این باور گمارد ه است که حواد ث جزء جد انشد نی صنعت
شمرد ه میشود . از همین رو آنها را بر آن د اشته است که کلیه برنامهریزیهای مهند سی را جهت
کاهش خسارت ناشی از حواد ث به کار بگیرند .
3-تعریف سناریو
د ر این پروژه یکی از مخازن بوتان پاالیشگاههای گاز پارس جنوبی با حجم 35000 متر مکعب
د ر نظر گرفته ش��د ه اس��ت. برای تش��خیص د ما و فشارهای ممکن ذخیرهس��ازی بوتان با توجه به
معاد الت آنتوان و بهکارگیری نرمافزار Matlab ،برنامهنویسی شد ه است.
ج��د ول1 ضرایب ثابت معاد له آنتوان را برای بوتان ارائه د اد ه )مجموعه ضرایب معاد له آنتوان برای
محاس��به فش��ار بخار، انجمن مهند سی شیمی ایران( و شکل 1 خروجی برنامه را به صورت نمود ار
نشان مید هد . همانطور که از نمود ار مشخص است با افزایش د ما، فشار بخار نیز، رو به افزایش است.
جد ول 1 -ضرایب ثابت معاد له آنتوان برای ماد ه بوتان
max T min T C B A formula, Mol Name
03.152 29.138 -145.248 48.1022 00961.7 C4H10 Butane
شکل 1 – نمود ار د ما بر حسب فشار بخار برای ماد ه بوتان
22
مجمـوعه مقاالت اولیـن همایش بینالمللـی HSE در پـروژههای عمـرانی، معـدن، نفت و گـاز
جهت ذخیرهس��ازی مواد شیمیایی که د ر حالت طبیعی به صورت گاز هستند ، میبایست د ر
فشاری بیش از فشار بخار و به صورت مایع نگهد اری کرد . بنابراین هم اکنون تعد اد بیشماری د ما
و فشار جهت ذخیرهسازی ماد ه مورد نظر د ر اختیار د اریم.
3-1 تعریف چند نمونه از شرایط عملیاتی مختلف
جهت مد لس��ازی با نرمافزار PHAST ،5 نمونه از ش��رایط عملیات��ی مختلف به عنوان نمونه
انتخ��اب و مورد ارزیابی قرارگرفته اس��ت. این نمونهها به گونهای انتخاب ش��د ه که تمامی د ماها و
فش��ارهای مختلف را پوش��ش د هد . اما آن چه که باید به آن توجه ویژه د اش��ت، این است که د ر
ً باید از مخازن کروی استفاد ه کرد ، که ظرفيت آنهاد ر محد ود ه160
فشارهای عملیاتی باال حتما
تا 4000 مترمکعب میباش��د ، لذا د ر این مطالعه مورد ی میبایس��ت، 35000 مترمکعب را د ر
10 مخزن ذخیره کروی مد لسازی نمایم.
جد ول2 -شرایط عملیاتی منتخب
رد یف نام
د ما
0C
فشار
حجم هر مخزن نوع مخزن psi
m3
تعد اد
مخازن
شرایط عملیاتی 1
1
25 -5/5 مخزن سرد 35000 1
شرایط عملیاتی 2
2
8 -12 مخزن سرد 35000 1
شرایط عملیاتی 3
3
10 23 مخزن کروی 3500 10
شرایط عملیاتی 4
22 35 مخزن کروی 3500 10 4
شرایط عملیاتی 5
5
40 60 مخزن کروی 3500 10
3-2 شرایط جوی
ش��رایط آب و هوایی حاکم تأثیر قابلتوجهی بر روی نتایج حاصل از مد لس��ازی د ارد . سرعت
ب��اد ، د مای هوا، رطوبت و حرارت خورش��ید از جمله این عوامل میباش��ند )2008.,J. Casal .)د ر
جد ول زیر ش��رایط هوایی منطقهای که د ر آن مد لس��ازی را انجام مید هیم )شرایط آب و هوایی
عسلویه( آمد ه است.
جد ول 3 -شرایط آب و هوایی منطقه )سایت هواشناسی کشور(
سرعت باد د مای هوا رطوبت حرارت خورشید
0 64 %m/Kw 68/0 s12/m
3 C46
رد ه پاید اری اتمسفر یکی از پارامترهای تعیینکنند ه د ر میزان رقیق شد ن گاز د ر اتمسفر است.
23
ir.retrofitting.www
اصوال کالس پاید اری نشاند هند ه د رجه تالطم اتمسفری است و با شاخصهایی از A( ناپاید ارترین
حالت( تا G( پاید ارترین حالت( نش��ان د اد ه میشود . برای تعیین رد ه پاید اری روشهای مختلفی
وجود د ارد که د ر مطالعه حاضر با توجه به اطالعات قابلد سترس، از روش گیفورد )1997 )استفاد ه
میش��ود . با توجه به د اد ههای هواشناسی موجود و به د لیل سرعت باالی باد ، رد ه پاید اری منطقه
D برآورد میشود )1983, Smith and. F, Pasquill.)
4 -مد لسازی پیامد
د ر تعریف مد لسازیهای مورد نظر، نشتی از مخزن به عنوان رایجترین حاد ثه مخازن ذخیره
با قطری معاد ل 100 میلی متر انتخاب ش��د ه اس��ت. با توجه به این که بوتان جزو مواد آتشگیر
محس��وب میشود ، نش��ت این ماد ه نظر به زمان ایجاد جرقه میتواند ایجاد آتش یا انفجار نماید .
جرقه زود هنگام پس از نشت میتواند تولید حریق نمود ه و جرقه تاخیری انفجار را به وجود خواهد
آورد )گوهر رخی م،1388.)
4-1 تأثیرات حاصل از موج حرارتی
یک��ی از پارامترهایی که د ر طول آنالیز حواد ث منجر به حریق، مورد اس��تفاد ه قرار میگیرد ،
میزان تشعش��عی است که از سطح آتش به محیط اطراف انتشار مییابد . برای نمایش این مقد ار از
واحد m2/KW استفاد ه میشود . د ر زیر نمونهای از این مقاد یر استاند ارد به همراه پیامد های ناشی
از هر مقد ار ارائه شد ه است.
m2/kw(1999, York New, CCPS)
جد ول4 -پیامد شعاعهای حرارتی بر حسب
تشعشع پیامد
5.0 این حرارت میزان تابشی است که از سوی خورشید به زمین میرسد .
4 این حرارت حد آستانه د رد میباشد ، که البته شخص توانایی فرار را د ارد . )حد ایمن(
8 این حرارت حد آستانه آسیب به تأسیسات ثابت است.
5.12 این حد آستانه آسیب به تأسیسات فرآیند ی است.
این حد آستانهای است که د ر صورت رسید ن به انسان سبب آسیب شد ید میشود و اگر تیم 20
نجات نرسد ، موجب مرگ میگرد د .
این حرارت برای آسیب به تجهیزات کافی است، د ر صورت رسید ن این تشعشع به انسان، 5.37
موجب مرگ آنی میشود .
بر اس��اس یافته های حاصل از مد ل س��ازی با نرمافزار PHAST ،این مخ��زن میتواند ایجاد
حریقهای آتش استخری)Fire Pool ،)آتش فورانی )Fire Jet )و آتش ناگهانی )Fire Flash ) نماید .
مد ل س��ازی نش��ان مید هد که پیامد های ناش��ی از آتش اس��تخری و آتش فورانی د ارای اهمیت
24
مجمـوعه مقاالت اولیـن همایش بینالمللـی HSE در پـروژههای عمـرانی، معـدن، نفت و گـاز
m2/4KW ،5/12 و 5/37 مورد بررسی قرار
بیش��تری بود ه که جهت آنالیز آن، سه منطقه تشعشع
گرفته است.
آتش استخری
د ر اثر نشتی یا شکستگی د ر خطوط لوله و مخازن ذخیره حاوی مایعات قابل اشتعال، محتویات
د رون این د س��تگاهها به بیرون تخلیه می ش��وند و د ر اثر تجمع، حوضچههایی از سیال را تشکیل
مید هند . د ر صورتی که سیال تجمع یافته قابل اشتعال باشد ، از طریق جذب گرما به تد ریج شروع
به تبخیر می کند و ابر گازی د ر اطراف محل نشتی ایجاد میگرد د . د ر صورتیکه بخارات ناشی از
تبخیر د ر مسیر انتشار به منبع جرقه برسند ، مشتعل شد ه و شعلههای حاصل از این آتشسوزی به
صورت حوضچه ای یا استخری تشکیل میگرد د . ابر گازی ممکن است د ر نزد یکی حوضچه به منبع
جرقه برسند یا این که پس از طی مسافتی به منبع جرقه رسید ه و با مشتعل شد ن و برگشت شعله
به محل نشتی، باعث ایجاد آتش استخری گرد د . پیامد های ناشی از آتش استخری بر اساس میزان
تشعش��ع ایجاد شد ه از آن ارزیابی میگرد د )گلبابایی ف، محمد فام ای،1391 .)د ر جد ول 5 نتایج
مد لسازی پیامد های ناشی از نرمافزار PHAST برای 5 شرایط عملیاتی مختلف ارائه شد ه است.
همانطور که د ر جد ول 5 مشاهد ه میشود ، برای شرایط عملیاتی E به د لیل باال بود ن د مای
بوتان و همچنین افت ناگهانی فش��ار، آتش اس��تخری تشکیل نمیش��ود ، زیرا بعد از خروج ماد ه از
مخزن به استخر مایعی را تشکیل ند اد ه و مستقیما به بخار تبد یل میشود .
همچنین بیشترین مخاطرات مربوط به شرایط عملیاتی B میباشد . ولی نتایج حاصل از آتش
اس��تخری تنها مالک تعیین بهترین ش��رایط عملیاتی نبود ه و نتایج جد ول 5 را می بایست با سایر
نتایج بد ست آمد ه از نرمافزار مقایسه شود .
جد ول 5 -پیامد ناشی از آتش استخری بر حسب فاصله د ر شرایط عملیاتی منتخب
رد یف شرایط عملیاتی m2/kw 4 m2/kw 5/12 m2/kw 5/37
1 A( :25 -د رجه سانتیگراد ، psi 5/5 )m230 m160 m110
2 B( :8 -د رجه سانتیگراد ، psi 12 )m255 m175 m120
3 C( :10 د رجه سانتیگراد ، psi 23 )m59 m5/55 m48
4 D( :22 د رجه سانتیگراد ، psi 35 )m59- –
5 E( :40 د رجه سانتیگراد ، psi 60- – – )
آتش فورانی
تخلیه س��یال تحت فشار از منفذی کوچک روی تجهیزات محتوی مواد قابل اشتعال، تشکیل
جتی از سیال را مید هد که د ر صورت رسید ن به منبع جرقه، باریکه ممتد ی از آتش را به وجود
میآورد . به این باریکه س��وزان، اصطالحا جت آتش یا آتش فورانی میگویند . هد ف از مد ل سازی
25
ir.retrofitting.www
جت آتش د ستیابی به قطر جت، طول جت و نرخ تابش حرارتی از جت سوزان د ر هر نقطه د لخواه
میباشد . پیامد های ناشی از جت آتش بر اساس میزان تشعشع ایجاد شد ه ارزیابی میگرد د .
جد ول )6 )حاوی نتایج مد لس��ازی پیامد های ناشی از رخد اد پد ید ه آتش فورانی میباشد .
بیشترین ش��ار حرارتی مربوط به شرایط عملیاتی E ،میباشد که به د لیل فشار باالی ذخیرهسازی
این ماد ه میباشد .
همانطورکه مشاهد ه میشود ، با وجود این که حجم ماد ه ذخیرهسازی د ر شرایطA وB ،10
برابر شرایط C ،D و E ، میباشد ، ولی باال بود ن فشار نگهد اری د ر شرایط C ،D و E ، تاثیر به مراتب
بیشتری بر ایجاد آتش فورانی د ارد .